Maandag 26 mei 2025, commissies Digitalisering (DIGI), Binnenlandse Zaken (BIZA), Justitie en Veiligheid (J&V) en Buitenlandse Zaken, Defensie en Ontwikkelingshulp (BDO)

Heden heeft u een openbare deskundigenbijeenkomst over de weerbaarheid van de democratische rechtsstaat in tijden van digitale transformatie. De bijeenkomst is opgedeeld in twee blokken:

• - 

  Blok 1: ‘Big Tech en de weerbaarheid van de democratische rechtsstaat’
• - 

  Blok 2: ‘Digitale inmenging en de democratische rechtsstaat’

De deskundigenbijeenkomst vindt plaats in het kader van de kennisactiviteiten van de vaste commissie voor Digitalisering (DIGI). Gezien het commissieoverstijgende karakter van dit onderwerp, zijn de vaste commissies voor Binnenlandse Zaken (BIZA), Justitie en Veiligheid (J&V) en Buitenlandse Zaken, Defensie en Ontwikkelingshulp (BDO) bij de organisatie van deze bijeenkomst betrokken.

De deskundigen zijn uitgenodigd om een korte inleiding van circa 10 minuten te verzorgen. Na de inleidingen is er gelegenheid om vragen te stellen.

16.30 uur

Sprekers:

• - 

  Marietje Schaake
• - 

  Reijer Passchier
• - 

  Marleen Stikker

In de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat de opkomst van grote technologiebedrijven – vaak aangeduid als ‘Big Tech’ – rechtsstatelijke waarden niet onberoerd laten. Waar technologische innovatie, gedreven door Big Tech, aanvankelijk vooral werd beschouwd als een bron van vooruitgang en economische groei, neemt de aandacht voor de maatschappelijke keerzijden ervan toe. In het boek De tech coup beschrijft Marietje Schaake hoe publieke instellingen zijn verzwakt ten opzichte van grote techbedrijven. Ze laat zien wat de impact van de macht van Big Tech is op de democratie en reikt handvatten aan om de democratie te verstevigen.

Dat Big Tech-bedrijven een bedreiging vormen voor de democratische rechtsstaat wordt ook gesignaleerd door Reijer Passchier in zijn boek De vloek van Big Tech. Europa is in grote mate afhankelijk van Big Tech voor het verkrijgen van hardware, software en diensten en het wordt voor staten en supranationale overheden steeds moeilijker om grote techbedrijven aan regelgeving te houden. Grote techbedrijven hebben niet alleen de macht om staten te ontwijken of tegen elkaar uit te spelen, maar ook om de toegang tot digitale infrastructuur en voorzieningen te beperken of te ontzeggen. Daarmee spelen enkele grote techbedrijven een steeds grotere rol in de internationale rechtsorde.

De vraag is hoe we onze digitale soevereiniteit kunnen terugwinnen. In het boek Het internet is stuk (maar we kunnen het repareren) beschrijft Marleen Stikker de ontstaansgeschiedenis van het internet, hoe we onze publieke waarden zijn kwijtgeraakt, en wat we daaraan kunnen doen. Ze verkent daarbij veilige alternatieven, zoals de public stack; een alternatieve internetinfrastructuur die vanuit publieke waarden wordt ontwikkeld.

NB: de boeken van Marietje Schaake - De Tech Coup, en Reijer Passchier - De vloek van Big Tech, zijn opgenomen in bibliotheek van de Eerste Kamer. Het boek van Marleen Stikker – Het internet is stuk (maar we kunnen het repareren), is openbaar toegankelijk via deze link.

Sprekers:

• - 

  Marije Arentze
• - 

  Inge Bryan

In het tweede blok wordt de impact van digitale inmenging op de democratische rechtsstaat verkend. Digitale technologieën, en in het bijzonder artificiële intelligentie (AI), kunnen doelbewust worden ingezet om democratische processen te ondermijnen. Zo wordt generatieve AI ingezet voor het grootschalig verspreiden van desinformatie (waaronder deepfakes), met als doel het vertrouwen in de overheid te verzwakken, verkiezingen te beïnvloeden of maatschappelijke tegenstellingen te verscherpen. Bovendien leidt het gericht microtargeten van burgers via sociale media tot vorming van filterbubbels, waarin burgers vooral berichten te zien krijgen die aansluiten bij hun bestaande overtuigingen. Dit belemmert een genuanceerd publiek debat en vormt daarmee een bedreiging voor het functioneren van de democratische rechtsstaat.

Marije Arentze, expert op het gebied van desinformatie en Oost-Europadeskundige, zal in haar inleinding reflecteren op de complexe realiteit van desinformatie.

Daarnaast maken kwaadwillende actoren gebruik van AI om cyberaanvallen uit te voeren die zowel publieke instellingen als private organisaties kunnen ontwrichten. In een onlangs verschenen rapport constateren de AIVD, MIVD en de NCTV dat AI bestaande dreigingen voor de nationale veiligheid versterkt. Europol wijst bovendien op het risico dat georganiseerde misdaad AI inzet om cybercrime-activiteiten enorm op te schalen, terwijl tegelijkertijd de complexiteit van opsporing en vervolging toeneemt doordat niet goed te herleiden valt wie verantwoordelijk is.

Inge Bryan, cybersecurityexpert, zal in haar inleiding reflecteren op de cyberveiligheid binnen Nederland.