In een debat met minister Nicolaï van bestuurlijke vernieuwing heeft de Eerste Kamer dinsdag 31 oktober 2006 een stap gezet naar ordening van de honderden zelfstandige bestuursorganen (ZBO's) in Nederland, door in te stemmen met een Kaderwet waarin algemeen geldende voorwaarden aan ZBO's worden gesteld, onder andere over de beloning van bestuurders. Binnen een jaar nadat de wet in werking is getreden moeten alle ministeries de ZBO's hebben getoetst aan de wet. Afwijkingen van de algemene voorwaarden zijn toegestaan, maar dat moet dan wel worden gemotiveerd. Met de meeste woordvoerders in de Eerste Kamer was Nicolaï het eens dat de Kaderwet een eerste en goede stap is op weg naar evenwicht tussen enerzijds democratische controle op ZBO's en anderzijds voldoende afstand van het bestuur om zelfstandig in relatie tot burgers en bedrijven te kunnen opereren.
Projectgroep
Onder leiding van de minister voor Bestuurlijke Vernieuwing gaat een projectgroep de toetsing van ZBO's aan de nieuwe wet begeleiden. Daarbij wordt ook gekeken naar honderden rechtspersonen met een wettelijke taak (RWT). Deze RWT's staan nog verder van het openbaar bestuur af dan ZBO's, maar voor zover zij publieke taken uitoefenen kunnen ook zij worden gecontroleerd. Burgers en bedrijven kunnen bijvoorbeeld de rechter inschakelen op grond van de Algemene wet bestuursrecht als zij met zo'n RWT een conflict hebben.
Bureaucratie
Senator Van Thijn van de PvdA zei dat de nieuwe wet goede diensten kan bewijzen in het grote veld tussen overheid en markt. Er zijn vier tot zeshonderd ZBO's actief in Nederland en daarnaast nog honderden RWT's. Volgens cijfers van de Algemene Rekenkamer gaat het bij deze organen die taken uitvoeren namens de overheid (bijvoorbeeld UWV) om budgetten die bij elkaar meer dan honderd miljard euro bedragen. De PvdA-senator wees erop dat het toezicht niet te rigide moet zijn. De hang naar de instelling van agentschappen (lekker dichtbij een ministerie) in plaats van een ZBO wees hij van de hand. Dat vond hij veel te statelijk gedacht en dat leidt maar tot meer bureaucratie, wat niet in het belang is van de burger. Volgens Van Thijn kan het inkaderen van de ZBO's ook leiden tot vermindering van administratieve lasten. De PvdA-senator prees de minister voor zijn moed om het al vier jaar op de plank liggende wetsvoorstel alsnog door het parlement te willen loodsen. De minister heeft vandaag een belangrijke toon gezet, zei Van Thijn.
Toezegging
Mevrouw Bemelmans-Videc zag namens de CDA-fractie ook belangrijke voordelen in de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen waar deze meer ordening en transparantie brengt in een omvangrijk en complex bestuurlijk fenomeen. Naar haar oordeel komt een juiste balans in zicht tussen zelfstandigheid en gebondenheid. Met de ijking die de wet biedt krijgen ZBO's meer zekerheid aangaande hun status en de aan hun functioneren te stellen eisen. Zij kreeg de toezegging dat bij de evaluatie van de wet over vijf jaar de criteria rechtstatelijkheid, democratie, effectiviteit en efficiëntie centraal zullen staan. Zij onderstreepte de oproep van vice-president Tjeenk Willink van de Raad van State om terug te keren naar de grondslagen van het staatsbestel en te komen tot een heldere taakverdeling in de publieke ruimte. In de visie van het CDA dienen publieke taken naar de maatstaf van publieke gerechtigheid te worden behartigd op het niveau waar dat het meest effectief en efficiënt kan gebeuren en vanuit een optimale eigen verantwoordelijkheid gegeven de aard van de betrokken beleidssector.
Wildgroei
Senator Platvoet van GroenLinks zag mogelijkheden om de wildgroei onder ZBO's te stoppen. Hij zette vraagtekens bij de stelling dat ZBO's niet hiërarchisch onder een minister vallen, terwijl de nieuwe wet het wel mogelijk maakt dat de minister op zo'n tien punten dwingend optreedt, onder andere bij de beloning van bestuurders en de tarieven die worden berekend. Platvoet kreeg ook te horen van de minister dat de beloningen van bestuurders per individu in de openbare verslagen komen te staan.
Principiële discussie
SP-senator Van Raak zei aanvankelijk dat de wet 'te vroeg' kwam. Hij vond het beter om eerst de principiële discussie te voeren over de rol van ZBO's in het openbaar bestuur. Maar na het betoog van de minister dat deze Kaderwet niet het einde van de discussie is, maar het begin, gaf de SP-fractie hem het voordeel van de twijfel. Namens de fracties van SGP en ChristenUnie vroeg senator Holdijk onder andere naar de reikwijdte van de wet. Vallen ZBO's zonder openbaar gezag er ook onder? Minister Nicolaï ontkende dit. Hij wees senator Holdijk op de komst van een notitie van minister Zalm over de rol van stichtingen met publieke taken.
Tussencategorie
VVD-senator Luijten had aanvankelijk ook aarzelingen. Hij wil vooral dat de nieuwe wet het mogelijk maakt ZBO's op te ruimen en te komen tot minder bureaucratie. Tot zijn schrik had hij vernomen dat de Rekenkamer ook de luchthaven Schiphol heeft aanduid als een ZBO. Maar volgens minister Nicolaï geldt dit alleen voor een klein deel van het werk dat Schiphol verricht als 'rechtspersoon met een wettelijke taak'. Luijten kreeg wel te horen dat Staatsbosbeheer niet onder de nieuwe Kaderwet valt. Maar wat dit bestuursorgaan dan wel is als het geen ZBO is, kon de minister nog niet zeggen. We kunnen niet alles in een keer ordenen. Over deze tussencategorie denken we na, zei de minister.
Deel dit item: