Verslag van de vergadering van 3 november 2020 (2020/2021 nr. 8)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 18.47 uur
De heer Van der Linden i (FvD):
Voorzitter. Wat een dag, wat een avond om hier in de senaat over de regels omtrent verkiezingen te spreken, op de dag van de belangrijkste verkiezing ter wereld, in de Verenigde Staten. In de VS is de wijze waarop kan worden gestemd nogal gepolitiseerd, vooral het stemmen per post. Voor de duidelijkheid: over briefstemmen spreken wij vanavond niet, maar vermoedelijk wel binnenkort, want wij ontvingen deze week van de minister de aankondiging van de tweede in een reeks van spoedwetten die zien op een combinatie van verkiezingen en covid. Vandaag liggen een aantal kleine wetswijzigingen voor. Het zijn kleine wijzigingen met mogelijk wel grote gevolgen.
Voorzitter. Het uitgangspunt als geschetst in de toelichting op deze wet is dat het veilig moet zijn om te gaan stemmen, evenals dat het veilig moet zijn voor die tienduizenden leden van de stembureaus die tijdens de verkiezingen onze democratie helpen. Wij zijn hen daarvoor dankbaar. Het doel van dit wetsvoorstel is het mogelijk maken dat de komende verkiezingen kunnen worden georganiseerd, met inachtneming van de huidige en eventuele toekomstige covidmaatregelen. Daartoe doet de minister een aantal voorstellen waarin wij ons kunnen vinden, zoals het uitbreiden van het aantal leden op een stembureau van drie naar vier, voor onder andere meer hygiëne en toezicht op het aantal bezoekers. Dat lijkt ons prima. Dat geldt ook voor het toekennen van extra mogelijkheden voor colleges van B en W voor het aanwijzen van extra, speciale en/of specifieke stembureaus. Het is van belang dat gemeenteraden goed toezien op de uitvoering daarvan. Wij vertrouwen hen daarin en roepen hen daar ook toe op. Mocht het zo ver komen, zal ik daar ook zelf mijn steentje aan bijdragen.
Voorzitter. Mijn fractie heeft ook drie kanttekeningen bij deze wet, één kleine en twee grote. De kleine kanttekening is het verlengen van de termijn om volmachten te verzamelen van twee naar vier weken. Weliswaar is twee weken kort, maar mijn fractie ziet nou niet echt in hoe dit gerelateerd is aan covid. Kan de minister dat nog eens kort uitleggen? Die toelichting ontbreekt namelijk in de memorie van toelichting.
Dan de eerste grote kanttekening. Stembiljetten mogen voortaan op een andere locatie worden geteld dan waar de stemmen zijn uitgebracht. De reden is dat niet alle stembureaus in het land groot genoeg zouden zijn om 1,5 meter afstand te bewaren bij het tellen van de biljetten. Dus moet er op een grotere locatie geteld kunnen worden. Dit lijkt ons risicovol op twee punten. Eén: de integriteit van het stemproces, maar ook qua covidrisico's waar het kabinet deze maatregelen nu juist om neemt en deze wet voor indient. De integriteit van het stemproces is in het geding, omdat het risico op fraude toeneemt, namelijk tijdens het vervoer voor de stemmen zijn geteld. Bovendien beperkt het kiezers die de stemopneming willen waarnemen in hun mogelijkheid om toezicht te houden. Stemopneming is openbaar, maar door deze verplaatsing zonder dat er geteld is, kunnen deze kiezers een specifiek deel van deze stemopneming niet bijwonen. Dat is minder transparant. Ik hoor graag van de minister hoe zij dit ziet. Dit tast toch de transparantie van de procedure aan voor mensen die de stemopneming willen bijwonen. Bovendien zorgt deze oplossing voor extra verplaatsing. Dat is vanuit covidperspectief toch vreemd. Het zorg voor extra verplaatsingen van mensen, zowel van de vervoerders als van de waarnemers. Dat is, de huidige maatregelen in acht nemend, toch juist wat het kabinet niet wil. Vanuit het covidperspectief van het kabinet en de maatregelen zijn extra verplaatsingen toch juist onlogisch? Ik hoor ook graag hoe de minister dat ziet.
Het derde punt is ons grootste punt: elektronische volmachten. Deze wet maakt het mogelijk om een digitaal volmachtbewijs te verkrijgen, een pdf-bestand dat vervolgens zelf thuis geprint kan worden. Het zelf printen van een volmachtbewijs introduceert een geheel nieuw risico, namelijk dat een kiezer zelf meermalen een volmachtbewijs kan printen. Kwaadwillenden kunnen proberen meer dan één volmachtformulier te printen en meer dan één stem uit te brengen. De kans dat dit risico zich voordoet, schat de minister klein in. Zij geeft daarvoor drie argumenten. Het eerste argument is dat de minister verwacht dat er weinig elektronische volmachten zullen plaatsvinden, maar dat argument gaat niet op, denken wij. Het gaat namelijk uit van historische data en het is voor het eerst dat elektronische volmachten bestaan en voor het eerst dat we met deze covidcrisis te maken hebben. Dat is een nieuw element. Het zou kunnen dat er wel massaal gebruik van wordt gemaakt. Dat weet je pas als het te laat is.
Dan het tweede argument: een kiezer kan een volmachtstem alleen in combinatie met zijn eigen stem uitbrengen. Dat is waar, maar dat is niet overtuigend om het risico af te dekken, want volmachtstemmen in combinatie met een reguliere stem sluiten grootschalige, georganiseerde fraude in groepsverband niet uit.
En dan het derde argument. Het volmachtsbewijs wordt elektronisch zodanig ontworpen dat dit lastig te manipuleren is. Dat is nog het meest cruciale punt: ontwerpwaarborgen in elektronica. Het geeft ons een slecht gevoel. We leven in een tijd vol met fake news en desinformatie, vooral digitaal. Deze minister heeft daar vooral aan het begin van deze kabinetsperiode veel zorgen over geuit. En hoewel Forum voor Democratie het met haar volstrekt oneens is over de impact van fake news en de aanpak ervan, snappen wij niet hoe de minister hier nu zo makkelijk overheen kan stappen bij deze elektronische volmachten.
In deze tijd zijn de technologische mogelijkheden tot digitale manipulatie zeer geavanceerd, denk aan deep fake technologie, waarbij het eenvoudig mogelijk is om het hoofd van persoon X op het lichaam van persoon Y te plakken, op realistische wijze, in een bewegende film. Vergeleken daarmee is het aanpassen van een printbaar pdf-volmachtformuliertje om te gaan stemmen een peulenschil. Het enige wat nodig is, zijn de NAW-gegevens en de streepjes die op het scherm gebruikt worden als veiligheidsmaatregel, een zogenaamde lijnenstructuur. Iedere Photoshopwhizzkid kan de was doen en dit manipuleren. Dat zet de deur naar het massaal printen van fake-volmachtbewijzen open en dat is een enorm risico. Wij horen graag van de minister hoe zij onze fractie ervan kan overtuigen dat dit risico wordt uitgesloten, en in hoeverre dit risico opweegt tegen de beoogde voordelen van elektronische volmachten. Want dit is voor ons het meest kritische punt van deze wet.
Tot zover.
De voorzitter:
Dank u wel, meneer Van der Linden. U sprak uiteraard namens Forum voor Democratie. Dan geef ik graag het woord aan de heer Van Hattem namens de PVV.