Verslag van de vergadering van 4 november 2025 (2025/2026 nr. 06)
Status: ongecorrigeerd
Aanvang: 11.05 uur
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
De heer Van Apeldoorn i (SP):
Voorzitter. Europa heet een waardegemeenschap te zijn. Deze Europese waarden zijn die van de democratische rechtsstaat en de vrijheden en rechten die daarbij horen, individuele én sociale rechten, en van de gelijkwaardigheid van alle inwoners van de EU, maar ook de waarden en beginselen van het internationale recht en van mensenrechten. Het zijn de waarden die we terugvinden in delen van het Unieverdrag, maar bijvoorbeeld ook in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Het zijn ook de waarden van een organisatie zoals de Raad van Europa, want Europa is meer dan alleen de EU; ik zie de heer Bovens instemmend knikken. Helaas staan al deze waarden internationaal maar ook binnen de EU enorm onder druk. De EU zou een waardegemeenschap moeten zijn, maar maakt dat helaas steeds minder waar. Dat baart mijn fractie zorgen.
De EU heeft ons zeker niet alleen maar goeds gebracht. Sterker nog, de SP vindt dat de EU de afgelopen decennia verworden is tot een neoliberaal project dat onze democratische en sociale verworvenheden ondermijnd heeft. Maar het is geen wetmatigheid dat de EU een neoliberaal project is. We hebben als SP altijd gevonden dat we Europa nodig hebben voor intensieve samenwerking om grensoverschrijdende problemen, zoals klimaatverandering, milieuvervuiling, belastingontwijking en migratie, aan te pakken, maar ook om samen sterker te staan in de steeds instabielere en onzekere wereld die zich kenmerkt door geopolitieke rivaliteit, nationalisme en imperialistische machtspolitiek. Dat is op basis van en ter verdediging van die waarden waar de EU zelf voor zegt te staan. De realiteit is echter dat de kloof tussen woord en daad groot is en nog groter is geworden. Daarmee dreigt de EU niet alleen van binnenuit uitgehold te worden, maar staan we ook naar buiten toe minder sterk.
Voorzitter. Nergens is het falen van de EU als waardengemeenschap zo pijnlijk aan het licht gekomen als in het Europese onvermogen en, erger nog, de onwil om ook maar iets te doen aan het stoppen van de door Israël op de Palestijnen in Gaza gepleegde genocide. Twee jaar lang werd er weggekeken van de door Israël dagelijks gepleegde oorlogsmisdaden. De verdragsrechtelijke verplichting genocide te voorkomen en de uitspraken van het Europese Gerechtshof daaromtrent zijn door de EU en de meeste lidstaten, waaronder Nederland, op geen enkele manier nagekomen. De EU heeft zo haar eigen waarden, die van het internationale recht, met voeten getreden. Erkent de minister dat? Ziet hij de schade die dat heeft aangericht aan onze geloofwaardigheid als actor op het wereldtoneel, ook extern? Erkent de minister dat we hierdoor naar buiten toe zwakker zijn komen te staan en daarmee minder goed in staat zijn om onze waarden te verdedigen? Graag een reactie van de minister.
De voorganger van deze minister deed ook veel te lang veel te weinig, maar wilde uiteindelijk wel iets doen, hoe klein ook. Hij wilde niet langer wachten op Europa, maar de partij van deze minister wilde dat wel en de tweede val van dit kabinet was een feit. Nu doet Europa nog steeds niets. Het wacht af. Deze regering lijkt dat wel best te vinden. Klopt het dat de kleine stapjes die de EU overwoog nu weer in de ijskast zijn gezet omdat er een zogenaamd vredesakkoord is, terwijl het doden van Palestijnen gewoon doorgaat en Israël ook nog steeds honger als wapen inzet en het geweld van de bezetter op de Westelijke Jordaanoever onverminderd doorgaat? Graag een reactie van de minister.
Ja, terwijl de Europese Unie grotendeels wegkeek, was het uiteindelijk Trump die een bestand afdwong. Natuurlijk beschikten de VS, als grootste steunpilaar van Israël, ook over het grootste machtsmiddel. Dat wil niet zeggen dat de EU niet veel meer druk had kunnen en moeten uitoefenen. Immers, de EU is de grootste handelspartner van Israël. Hoe verklaart de minister eigenlijk dat de EU niet meer gedaan heeft om de oorlog tegen Gaza te stoppen? Hoe reflecteert hij op de rol van Nederland hierin?
Intussen is het bestand alweer meerdere malen geschonden. Vorige week doodde Israël 104 Palestijnen op één dag, waaronder tientallen vrouwen en kinderen. Vanuit Brussel blijft het intussen oorverdovend stil. Wat mijn fractie betreft is er alle reden de druk op Israël alsnog enorm op te voeren, met maximale Europese sancties om ervoor te zorgen dat Israël niet het bestand blijft schenden en de genocide weer voortzet, en totdat Israël eindelijk echt een beweging maakt richting een tweestatenoplossing en dus een einde maakt aan de bezetting en de apartheid. Is de minister het met mij eens dat die druk nodig is? Is hij het met mij eens dat de EU ten aanzien van Israël geen straffeloosheid mag accepteren? Is hij het met mij eens dat de EU als het om Israël en Palestina gaat niet Trump moet volgen, maar zelf leidend moet zijn, juist vanuit onze waarden?
Voorzitter. Ook als het om de Russische oorlog tegen Oekraïne gaat, lijkt er van Europese autonomie nog steeds weinig sprake te zijn. Europa wilde immers pas over vrede praten toen Trump herkozen was en daar een prioriteit van leek te maken. In de ruim drieënhalf jaar dat er een oorlog woedt op het Europese continent en we honderdduizenden doden en gewonden verder zijn, heeft Europa nog geen één keer zelf een serieus initiatief tot vrede genomen.
Natuurlijk is het goed en noodzakelijk dat wij Oekraïne steunen en scherpe sancties opleggen aan de agressor. Daarover gesproken: wanneer gaat de EU nu eindelijk de bevroren Russische tegoeden inzetten voor de wederopbouw van Oekraïne en het onder druk zetten van Rusland om de agressie te staken, waar de Tweede Kamer op basis van een met grote meerderheid aangenomen SP-motie sinds vorig jaar om vraagt? Sancties blijven nodig, maar je zult wel parallel aan vrede moeten werken, in het belang van Oekraïne, maar uiteraard ook in het belang van Europa. Als er geen militaire oplossing is, en die is er niet, leidt een alsmaar voortdurende oorlog uiteindelijk vooral tot zinloos bloedvergieten, met bovendien een groeiend risico van escalatie in een direct treffen tussen de NAVO en Rusland. Als we onze waarden en vrijheid willen verdedigen, is de eerste taak van verantwoordelijke politici om een nog veel grotere, mogelijk allesvernietigende oorlog te voorkomen. Is de minister dat met mij eens?
Dat we als Europa verzuimd hebben in te zetten op diplomatie, op een diplomatieke oplossing van het conflict, is des te kwalijker omdat een zwalkende Trump tot nog toe maar niet lijkt te slagen in zijn vredespogingen. Willen wij als Europa echt afhankelijk zijn van de grillen van Trump? Willen wij ook in dit opzicht voor de vrede en veiligheid van ons eigen continent afhankelijk zijn van een steeds onbetrouwbaarder en steeds ondemocratischer Amerika? Europa moet onafhankelijker worden en dus meer opstaan tegen Trump, juist als het gaat om de verdediging van onze waarden. Het zijn waarden die Trump in zijn binnenland- en buitenlandbeleid met voeten treedt. Is de minister dat met mij eens? De politiek van Trump staat ook op gespannen voet met onze waarden, de waarden van de EU. Het is nog veel zorgelijker dat de Trumpregering een bewuste poging doet om de antirechtsstatelijke krachten hier in Europa te versterken. Hoe kan Europa zich daartegen wapenen? Graag een reactie van de minister.
Onafhankelijker worden betekent op sommige gebieden ook de samenwerking versterken, zo ook op het terrein van industriebeleid en op defensiegebied. Waar we niet naartoe moeten, is een Europees leger, en evenmin naar een wapenwedloop, zoals nu helaas dreigt met ReArm Europe of door te gaan voldoen aan de Trumpnorm. Dat is namelijk geen herbewapening, maar overbewapening. Juist in deze wereld van Trump en Poetin, waarin de internationale rechtsorde in rap tempo wordt afgebroken, moet de EU vasthouden aan het internationale recht, het multilateralisme en de onderliggende waarden. Is de minister dat met mij eens? Welke kansen ziet hij om vanuit de EU het multilateralisme weer te versterken?
Voorzitter. Hoe kan de EU zich effectief inzetten voor onze waarden als we ons intern niet aan diezelfde waarden houden? Dan heb ik het over de beginselen en waarden van de democratische rechtsstaat, zoals opgenomen in artikel 2 van het Unieverdrag. Het laatste EU-rechtsstaatrapport laat opnieuw een schrikbarend beeld zien. De vrije pers, de onafhankelijke rechtspraak, de fundamentele vrijheden van burgers zoals het recht om zich maatschappelijk te organiseren en om te demonstreren: kortom, de democratische rechtsstaat staat in meerdere landen en vaak in toenemende mate onder druk of is zelfs al effectief om zeep geholpen, zoals in Hongarije. Mijn fractie uit jaar in, jaar uit onze zorgen hierover tijdens de Europese Beschouwingen. Elke keer horen wij van de regering dat zij die zorgen deelt. Dat zal nu niet anders zijn, neem ik aan. Maar wat doet dit kabinet, waar eerder nog een uitgesproken antirechtsstatelijke partij deel van uitmaakte, nu concreet met deze zorgen? Is de minister het met de SP eens dat als dit zo doorgaat, we geen waarden meer te verdedigen hebben tegenover de dreigende krachten van buitenaf? En is hij het met mijn fractie eens dat de EU overduidelijk niet over de instrumenten beschikt om de rechtsstatelijkheid van onze Unie daadwerkelijk te handhaven — ik had er eerder al over met de heer Van Ballekom — en dat je die afdwingbaarheid wel nodig hebt? En, zo ja, welke hervormingen zijn daar dan voor nodig? Zolang we ook wat dat betreft ons huis nog niet op orde hebben, kan er wat de SP-fractie betreft geen sprake zijn van een nieuwe uitbreidingsronde. Sowieso kan er nooit en te nimmer sprake zijn van enige fast track voor welke kandidaat-lidstaat dan ook. Kan de minister toezeggen dat de positie van Nederland hierover heel helder blijft en dat we volledig blijven vasthouden aan de zogenaamde Kopenhagencriteria?
Over de rechtsstaat gesproken: de SP-fractie is verheugd dat na jaren van impasse eindelijk een akkoord is bereikt over toetreding van de EU tot het EVRM. Ook deze Kamer heeft via moties van mijn fractie in het verleden meermaals hiertoe opgeroepen. Hoe staat het met de uitvoering en de ratificatie van dit akkoord? Wanneer zal dit verwezenlijkt worden?
Voorzitter, tot slot. Als het gaat om democratische normen, dan moet de EU daar zelf ook aan voldoen. Helaas is dat nog niet het geval en is er nog altijd sprake van een democratisch tekort. De ongekozen Europese Commissie heeft wat de SP-fractie betreft nog altijd te veel macht, en het Europees Parlement te weinig. En verder is de besluitvorming van de Europese Raad weinig transparant, wat de controlerende taak van nationale parlementen belemmert. Kan de minister toezeggen dat de regering zich blijvend zal inzetten voor meer transparantie in het Europese wetgevingsproces?
Afrondend, voorzitter. Als de EU zich wil waarmaken als de waardengemeenschap die ze zegt te zijn, ligt er een zware taak op haar schouders. Dat geldt ook voor deze regering, dubbel demissionair of niet. Ik hoop daarbij op deze minister te kunnen rekenen en kijk intussen uit naar zijn beantwoording van onze vragen.
Dank, voorzitter.
De voorzitter:
Ik dank u wel. Dan geef ik nu graag het woord aan mevrouw Huizinga-Heringa van de fractie van de ChristenUnie.