Hoe moet het nu verder met de Europese Unie? Deze vraag stond centraal tijdens de Algemene Europese Beschouwingen in de Eerste Kamer op 3 april. Breed leefde in de senaat de opvatting dat het vertrouwen van burgers in de EU van essentieel belang is. Het draagvlak moet sterker worden, zeiden de meeste senatoren. Ondertussen onthielden minister Rosenthal en staatssecretaris Knapen van Buitenlandse Zaken zich van het schetsen van een perspectief op de verdere (institutionele) ontwikkeling van de EU, tot ongenoegen van een groot aantal woordvoerders. Liever spraken zij over de doelmatigheid en doeltreffendheid van bestaande processen en procedures. Minister Rosenthal hamerde voorts vooral op veiligheid, welvaart en vrijheid als pijlers van de EU. Hij wil vooral de concurrentiekracht van de EU ten opzichte van andere delen in de wereld bevorderen door de interne markt de vervolmaken en de dienstensector ruim baan te geven. Aan het slot van het debat riep senator Koffeman (PvdD) bij de regering een eerder in de Eerste Kamer aangenomen motie Schuurman in herinnering, waarin de regering werd opgeroepen oog te hebben voor een geïntegreerde aanpak van de verschillende crises in de wereld, niet alleen de financiële crisis, maar ook bijvoorbeeld de klimaatcrisis en de voedsel- en waterschaarste (EK 31.700, B).
Moties
GroenLinks-senator Strik diende in de loop van het debat een motie in over een speciale vertegenwoordiger van de EU voor de mensenrechten (EK 33.001, E). De motie geeft aan dat er al een Commissaris voor de mensenrechten van de Raad van Europa actief is en dat deze functie niet verzwakt mag worden door de te benoemen EU-vertegenwoordiger. De minister constateerde dat deze motie - die op 17 april in stemming komt - een ander signaal afgeeft dan de Tweede Kamer heeft gedaan met de motie Voordewind en later tijdens een algemeen overleg in die Kamer. In de Tweede Kamer werd de regering juist opgeroepen zich sterk te maken voor een speciale EU-vertegenwoordiger voor de mensenrechten. Een motie van SP-senator Elzinga (EK 33.001, D) werd door staatssecretaris Knapen prematuur genoemd. Deze motie handelt over het parlementair toezicht op hetgeen in het Begrotings- of Europact is overeengekomen. De motie verzoekt de regering op korte termijn opheldering te geven over de gemaakte afspraken inzake parlementair toezicht. Beide moties komen in de vergadering van de Eerste Kamer op 17 april in stemming.
Senator De Vries (PvdA) kreeg van staatssecretaris Knapen de toezegging dat hij de senaat schriftelijk zal inlichten over de achtergronden van het feit dat in Duitsland het ESM-verdag met een meerderheid van tweederde aangenomen zal moeten worden. In Nederland is een gewone meerderheid van het parlement voldoende. Op verzoek van VVD-senator Broekers-Knol zal de regering nog een brief sturen over de vraag hoe een eventueel uittreden van een lidstaat uit de EU zich verhoudt tot het feit dat dezelfde lidstaat niet uit de eurozone kan treden. Ook zal worden ingegaan op de gevolgen van het EU-lidmaatschap van het EVRM bij individuele klachten van burgers over bijvoorbeeld maatregelen op grond van het Begrotingspact.
Versterking
In het debat in de Eerste Kamer bleek dat de woordvoerders van CDA, GroenLinks, D66 en ChristenUnie van mening waren dat een versterking van de Europese instellingen en verdere integratie in Europa het antwoord moeten zijn op de financiële crisis die de landen van de EU het hoofd proberen te bieden. De woordvoerders van PVV en Partij voor de Dieren zagen liever dat Nederland de EU de rug toekeert. En de woordvoerders van de fracties van PvdA, SP, VVD, OSF en 50Plus hadden min of meer grote twijfels of de aanpak van de crisis wel het gewenste effect zal hebben.
Senator De Vries (PvdA) wees erop dat de financiële rust enigszins is weergekeerd doordat de Europese Centrale Bank honderden miljarden euro's aan particuliere banken is gaan lenen, die daarmee weer staatspapier konden kopen, ook van EU-lidstaten die financieel naar adem hapten. "Maar voor hoelang is daardoor de financiële rust teruggekeerd? Hoe solvabel zullen al deze banken op termijn blijken te zijn?", vroeg de PvdA-senator.
Senator De Vries stond uitgebreid stil bij het Begrotingspact. Opmerkelijk vond de PvdA-senator dat de regeringsleiders hebben afgesproken dat zij dit vergaande beleid bij wet gaan vastleggen. "Deze zelfbinding getuigt van weinig vertrouwen in elkaar en in zichzelf. Een wet moet hen dwingen om iets te doen wat ze noodzakelijk vinden, anders begaan ze een ongeluk", zei senator De Vries. De PvdA-senator vond ook dat met deze rigide juridisering van het begrotingsbeleid de oorzaken (=de financiële crisis in Amerika) van de recente crisis worden verward met de gevolgen"
PvdA-senator noemde het onverstandig om nu grote plannen te smeden voor een verdere institutionele ontwikkeling van Europa, maar bepleitte wel dat wordt nagedacht over de verdere ontwikkeling van Europa. Hij vroeg de regering haar perspectief hierop te schetsen.
Menselijk gezicht
SP-senator Elzinga zei dat het menselijk gezicht in de EU die zich tot het neoliberalisme heeft bekeerd intussen ver is te zoeken. "Mensen worden gereduceerd tot productiefactoren in de race om zo goedkoop mogelijk te produceren", zei de SP-senator. Hij vroeg wat de regering doet om het draagvlak voor Europa en de werkelijk elementaire waarden in Europa te versterken. Naar de mening van senator Elzinga is democratie in de praktijk steeds meer de sluitpost op de Europese agenda. "De landen met de grootste financiële problemen zijn in feite onder curatele van Brussel gesteld", zei de SP-senator. Hij vreesde dat Nederland in de toekomst ook dwingende aanbevelingen uit Brussel krijgt over bijvoorbeeld de omvang of de groei van de zorgkosten, de scheefgroei op de woningmarkt, een vermeend gebrek aan flexibiliteit van de arbeidsmarkt, de lonen en de hoogte van het minimumloon en de kosten van het pensioenstelsel.
PVV-senator De Graaf schetste in zijn bijdrage aan het debat hoe het ontstaan van de Europese Unie te herleiden zou zijn tot de Franco-Arabische politiek van Charles de Gaulle. Hierdoor zou ook de immigratie in Europa op gang zijn gekomen, die uiteindelijk de oorspronkelijke Europese waardengemeenschap ten gronde zal richten. De Europese Unie zou hiervoor volstrekt onvoldoende oog hebben, aldus de PVV-senator..
De senatoren De Vries (PvdA) en De Graaf (D66) deden tevergeefs een poging om minister Rosenthal een veroordeling te laten uitspreken over het door de PVV gelanceerde meldpunt klachten over migranten uit Oost-Europa.
Doormodderen
Als voorzitter van de senaatscommissie Europese samenwerkingsorganisaties (ESO) en mede namens de leden van de vaste commissie voor Financiën, stelde senator Strik een reeks feitelijke vragen over de consequenties van de nieuwe en voorgenomen Europese regels voor de Nederlandse begrotingscyclus. Zij vroeg onder andere in hoeverre het budgetrecht van Tweede en Eerste Kamer in het gedrang kunnen komen. Als spreker namens de fractie van GroenLinks hekelde senator Strik het ontbreken van een lange termijn visie van de Nederlandse regering op de ontwikkelingen in de EU. "Het doormodderscenario schept een negatieve spiraal van nog meer banenverlies en pijnlijke bezuinigingen", oordeelde senator Strik. GroenLinks is ook hoogst ongelukkig met het gesloten fiscale verdrag wegens gebrek aan democratische legitimiteit. De GroenLinks-senator kritiseerde een toespraak van minister Rosenthal op een migratieconferentie onlangs. De minister sprak volgens senator Strik vrijwel alleen over het belang van terugkeer van migranten en benadrukte dat het budget voor ontwikkelingssamenwerking zal worden gekort bij die landen die onvoldoende meewerken aan terugkeer van migranten.
Senator Kuiper (ChristenUnie) zei dat zijn fractie inzet op verdere samenwerking in Europa van zelfstandige lidstaten. "Maar zo'n closer union moet wel gebaseerd zijn op waarden die verbinden en burgers een perspectief geven." Hij hield de regering een Bijbelwoord voor: "Als een lid lijdt, lijden alle leden mee". Er zou een soort Marshall-plan voor de zuidelijke landen van de Unie nodig zijn om hun economische structuur te verbeteren, betoogde de CU-senator.
Keuzen
"Crises hebben Europa altijd verder geholpen en ook nu zal dit het geval zijn", betoogde CDA-senator Van der Linden. In ieder geval heeft het geleid tot een europeanisering van de nationale politiek. We worden scherper dan voorheen geplaatst voor keuzen en de consequenties van die keuzen. Vluchten kan niet meer. De CDA-senator citeerde de SER: "Deze crisis vraagt om een ondubbelzinnige keuze voor Europa". Volgens Van der Linden is Europa meer dan slechts een economisch samenwerkingsverband. Het is een gemeenschap van waarden en normen die haar inwoners vrede, welvaart en rechtszekerheid biedt. Hij waarschuwde voor het weglekken van bevoegdheden naar intergouvernementele overlegstructuren. Over het meldpunt van de PVV zei de CDA-senator dat dit 'ernstig schade toebrengt aan het beeld van Nederland en het nationale belang schaadt'. Minister Rosenthal ontkende dit.
Senator Thom de Graaf (D66) verwees naar een visionaire toespraak van de Duitse minister Joschka Fischer, twaalf jaar geleden. Fischer krijgt steeds meer gelijk, maar niet per se dankzij opeenvolgende Nederlandse kabinetten, maar misschien ondanks. Hij daagde de bewindslieden uit de regeringsvisie op de toekomst van Europa te presenteren. De D66-senator pleitte ervoor dat de noodzaak van Europa door de politieke leiders voluit wordt erkend in plaats van voortdurend te worden verdonkeremaand. VVD-senator Broekers-Knol waarschuwde voor een sluipenderwijs tot stand komende Europese integratie. "Eventuele Europese integratie dient plaats te vinden via de verdragen", oordeelde mevrouw Broekers-Knol.
Senator De Lange wees namens de fracties van OSF en 50PLUS op de ongekend lage scores bij de vertrouwensindex van consumenten. Hij dacht dat de crisis nog jaren zou kunnen duren als het vertrouwen in de financiële toestand van Europa en in het pensioenstelsel niet weer van de grond af wordt opgebouwd. Senator Koffeman (PvdD) vond dat de burgers de schuld krijgen, waar zij geen schuld aan hebben. "De economie wordt stuk bezuinigd en daarvan zullen nog meer burgers de dupe worden".
Deel dit item: