De Eerste Kamer zal het debat over het initiatiefvoorstel Thieme voor een wettelijke verplichte bedwelming van dieren bij de rituele slacht in januari voortzetten. Op dinsdag 13 december besloot de Kamer om de beraadslaging op te schorten in afwachting van een brief waarin staatssecretaris Bleker van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie voorstellen doet gericht op het welzijn van slachtdieren in het algemeen. Deze brief zal deel uitmaken van de beraadslagingen als het debat over het wetsvoorstel van Thieme wordt voortgezet.
Woordvoerders van alle twaalf fracties in de Eerste Kamer gaven in het debat op 13 december hun visie op de initiatiefwet. In antwoord op vele vragen verdedigde het Tweede Kamerlid Thieme haar voorstel voor 'wijziging van de Gezondheids- en welzijnswet voor dieren in verband met het invoeren van een verplichte voorafgaande bedwelming bij ritueel slachten' (EK 31.571).
Nadat staatssecretaris Bleker de contouren schetste van een te ontwikkelen algemeen beleid, dat ook de omstandigheden van de niet rituele slachterijen zal gaan omvatten, vroegen zowel de Kamer als mevrouw Thieme om bedenktijd in afwachting van zijn brief met nadere uitleg. De tweede termijn van het debat beperkte zich daarop tot korte verklaringen van de woordvoerders van de verschillende fracties, waarin zij een voorlopig oordeel gaven over de initiatiefwet, de toelichting van Thieme - fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren in de Tweede Kamer - en het commentaar van de regering op het voorstel.
Alternatief plan
Een meerderheid van de Kamer bestaande uit de fracties van PvdA, VVD, CDA, D66, CU en SGP kondigde aan dat zij tegen het voorstel Thieme zal stemmen in de vorm zoals het nu voorligt. Deze fracties omarmen in plaats daarvan een alternatief plan dat staatssecretaris Bleker tijdens het debat ontvouwde, en dat hij op korte termijn in een brief aan de Kamer nader zal toelichten. Alleen de fracties van de Partij voor de Dieren, de PVV-fractie, SP-fractie, en de fracties van 50Plus en OSF staan achter het voorstel, zo bleek dinsdag 13 december tijdens het debat over het initiatiefvoorstel Thieme.
Initiatiefneemster Thieme kreeg van meerdere fracties complimenten voor haar doorzettingsvermogen om het welzijn van de dieren op de agenda te krijgen en te houden. Haar heldere verdediging van het voorstel leidde ertoe dat de fracties duidelijker stelling konden nemen: voor of tegen het voorstel. Zij wilde niet meer in tweede termijn antwoorden nadat staatssecretaris Bleker de Eerste Kamer liet weten dat hij middels een convenant alternatieven wil ontwikkelen voor een algeheel verbod op onverdoofd slachten. Thieme wil de gelegenheid zich hierover nader te beraden.
'Best practises'
De fracties in de Eerste Kamer die fundamentele bezwaren hebben tegen een wettelijke verplichte bedwelming bij de rituele slacht zijn vooral kritisch op enkele formuleringen in het wetsvoorstel. De tekst van de initiatiefwet, die in september 2008 werd ingediend door Thieme, is door meerdere amendementen van de Tweede Kamer op essentiële onderdelen gewijzigd. Met name deze wijzigingen gaven meerdere fracties in de Eerste Kamer reden voor fundamentele bezwaren.
De zes fracties die zich tegen het initiatiefvoorstel uitspraken dienden ook een motie in, waarin de regering wordt uitgenodigd in overleg met experts en betrokken organisaties te werken aan verbetering van dierenwelzijn tijdens het gehele traject van de (onbedwelmde) rituele slacht. In de motie vragen de zes fracties de regering eveneens om kwaliteitseisen te ontwikkelen voor zowel de reguliere industriële slacht als de (onbedwelmde) rituele slacht. Deze eisen hebben betrekking op onder meer de opleiding van vervoerders en slachters, de organisatie van slachthuizen, alsook een goede behandeling van dieren voor en tijdens de slacht. Deze kwaliteitseisen zouden moeten worden gebaseerd op 'best practices', gericht op de verbetering van het dierenwelzijn.
Beperking grondrecht
De genoemde zes fracties beschouwen een algeheel verbod van onverdoofd slachten zoals voorgesteld in het initiatiefvoorstel Thieme een ongerechtvaardigde beperking van de vrijheid van godsdienst en godsdienstige beleving en andere grondrechten. Ook staatssecretaris Bleker stelde in zijn commentaar op het wetsvoorstel dat het betreffende grondrecht te zeer zou worden beperkt door het voorstel Thieme, dat in juni 2011 door de Tweede Kamer werd aangenomen met 116 stemmen voor en 30 tegen.
De fracties van PvdA, VVD, D66 en GroenLinks stemden in de Tweede Kamer voor het initiatiefvoorstel Thieme, nadat zij het oorspronkelijke wettekst hadden gewijzigd door er een ontheffingsmogelijkheid aan toe te voegen voor de rituele slacht. Deze aanpassing houdt in dat joodse en islamitische slagers volgens hun eigen voorschriften ritueel kunnen blijven slachten indien een alternatieve methode wordt toegepast waarvan wetenschappelijk kan worden aangetoond dat deze geen onnodig dierenleed veroorzaakt.
Dode letter
Op basis van de toelichting en antwoorden van initiatiefneemster Thieme in de Eerste Kamer concludeerde PvdA-woordvoerder Schrijver dat het betreffende amendement zulke hoge eisen stelt aan degenen die zo'n ontheffing vragen, dat de clausule in feite een 'dode letter' is. Hij stelde zowel aan de regering als aan de initiatiefneemster de vraag hoe een omgekeerde bewijslast, die is neergelegd bij degenen die van hun grondrecht gebruik willen maken, strookt met de grondgedachte achter de rechten van de mens, namelijk de bescherming van de burgers tegen de overheid. Initiatiefneemster Thieme gaf in het debat in de Eerste Kamer toe dat met de door haar voorgestelde wetswijziging er inderdaad een beperking optreedt van een grondrecht, maar zij acht dit gerechtvaardigd op grond van de openbare zeden die willen dat dieren zoveel mogelijk leed bespaard blijft.
PvdA-senator Schrijver benadrukte dat zijn fractie hecht aan de rechten van minderheden in een democratie. Schrijver vroeg tevens of nu veel aan de beoordelingsvrijheid van de minister is overgelaten die de ontheffing moet verlenen, het voorstel wel toepasbaar en handhaafbaar is. 'Bestaat er niet het gevaar dat de burger bijna per definitief verliest in het licht van de beoordelingsvrijheid van de minister?' De PvdA-fractie vroeg Bleker of er misschien niet veel effectievere en tevens minder vergaande methoden bestaan om hetzelfde doel te bereiken, namelijk verbetering van dierenwelzijn. de staatssecretaris stelt dat hij dit doel met een convenant denkt te kunnen bereiken.
Riten en emoties
VVD-woordvoerder Schaap (VVD) betoogde dat het initiatiefvoorstel Thieme voortkomt uit een goede intentie: het aanscherpen van het dierenwelzijnsbeleid, toegespitst op de rituele slacht. Desondanks roept het voorstel bij de VVD vragen op van wetstechnische aard, en het maakt het - aldus senator Schaap - 'veel emoties los in de samenleving onder bevolkingsgroepen die op godsdienstige gronden hechten aan eigen riten.' De VVD-woordvoerder wierp de vraag op of het wetsvoorstel wel voldoet aan de voor een wet gewenste zorgvuldige afweging van belangen. 'Afwegingen vragen altijd weer interpretatie, inleving, gevoel voor nuances en maatwerk. Vandaar dat je nooit tot het bittere eind aan een enkel principe moet vasthouden', oordeelde senator Schaap.
De VVD-woordvoerder heeft twijfels over de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van het voorstel en wil daarom de regering zelf aan de slag gaat met overleg, onderzoek en regelgeving in deze kwestie. Dit zou moeten leiden tot het verbeteren van de bedwelmde en onbedwelmde slachtpraktijken, onder nader te formuleren wettelijke voorwaarden en een aanvullend vergunningsstelsel. Volgens senator Schaap kan het voorliggen wettelijke verbod op de onbedwelmde slacht met ontheffing dan vervangen kan worden door het toestaan van de rituele en de bedwelmde slacht onder een transparante en handhaafbare wettelijke regulering.
Godsdienstvrijheid
De fracties van SGP, CU en CDA stelden de godsdienstvrijheid centraal in hun bijdragen aan het debat. Senator Holdijk (SGP) zei dat het de voorstanders van een verbod lijkt te ontbreken aan inschattingsvermogen wat een verbod in religieus opzicht voor moslims en joden betekent. 'Velen lijken zich beter te kunnen inleven in het bestaan van een kip dan in dat van een gelovige', betoogde Holdijk. CDA-woordvoerder Terpstra wees erop dat wel de binnenlandse vleesproductie wordt getroffen door een verbod maar niet de consumptie van ritueel geslacht vee, dat immers vanuit het buitenland kan worden ingevoerd. Dit leidt ertoe dat landen wel een verbod kunnen afvaardigen, zodra zij ervan overtuigd zijn dat andere leden deze producten wel leveren. Volgens Terpstra is dit een beetje 'schijnheilig'. Volgens het Kamerlid Ester (ChristenUnie) steekt Nederland met dit voorstel de Rubicon over. 'De vrijheid van godsdienst wordt aangetast', aldus Ester.
Bij volle bewustzijn
PVV-woordvoerder Faber-Van de Klashorst, die haar maidenspeech hield, zei verbaasd te zijn dat er over dit voorstel nog gedebatteerd moet worden. 'Een ieder met een nuchter verstand kan begrijpen dat het geen pretje is voor het te slachten dier als bij het volle bewustzijn de hals wordt afgesneden', aldus senator Faber-Van de Klashorst. De PVV-woordvoerder wees erop dat zowel uit der Joodse hoek als de Islamitische hoek wordt aangegeven dat er mogelijkheden zijn voor verdoofd ritueel slachten. 'Nu heeft men verdovingstechnieken ter beschikking. Waarom deze niet gebruiken? Het besnijden van jongens wordt toch ook niet meer onverdoofd gedaan?', zei senator Faber-Van de Klashorst.
Exportproduct
Woordvoerder Vliegenthart (SP) zei dat het vooral gaat over kleinere dierenleed, terwijl het grote dierenleed van de bio-industrie de afgelopen jaren niet is aangepakt. 'Zo kan het zijn dat we vandaag het levenseinde van dieren wellicht verbeteren, maar dat tegelijkertijd het beestachtige leven voor de slacht in tact wordt gelaten', betoogde senator Vliegenthart. De SP-fractie is het opgevallen dat de regering in deze kwestie die veel beroering in de maatschappij heeft teweeg gebracht zich zeer tam opstelt. Hij vroeg de opvatting van de regering over het feit dat Nederland een groot exporteur is waar het gaat om ritueel geslacht vlees. 'In hoeverre ziet hij dat als een ongewenst effect van de godsdienstvrijheid die de grondwet verankert en die aan de basis ligt van de huidige uitzonderingsbepaling op het verplicht verdoofd slachten', vroeg senator Vliegenthart.
Extra regels
GroenLinks-woordvoerder Vos, die haar maidenspeech hield, zei dat binnen haar fractie verschillende opvattingen leven. Senator Vos wees op protocollen voor reversibele elektrische bedwelming in Nieuw Zeeland die niet in strijd worden geacht met voorschriften van bepaalde religies, omdat het dier na de bedwelming kan bijkomen. Het is voor GroenLinks duidelijk dat verbeteringen van dierenwelzijn bij de rituele slacht noodzakelijk zijn. De vraag is of er niet voldoende verbetering is te realiseren zonder een wettelijk verbod op onbedwelmde rituele slacht.
GroenLinks diende een motie in mede namens de fracties van SP, PvdD, OSF en 50Plus. Hierin wordt gesteld dat de huidige normen voor dierenwelzijn onvoldoende tegemoetkomen aan de gewenste verbetering. De regering wordt verzocht met voorstellen te komen voor extra regels met betrekking tot het houden van dieren, het transport en de leefruimte, en voor meer stringente handhaving. De SP-fractie diende eveneens een motie in, met steun van PVV, GroenLinks, 50Plus en OSF. Deze motie verzoekt de regering de Eerste Kamer voor 1 mei 2012 een notitie voor te leggen die meer inzicht verschaft in de huidige gang van zaken bij grootschalige industriële vleesproductie en maatregelen voorstelt om het dierenwelzijn voor en tijdens de slacht beter te beschermen.
Industrieel slachten
Woordvoerder Backer van D66 betoogde dat niet het juiste probleem aan de orde is gesteld in het voorstel Thieme. Hij wees op het industrieel slachten van dieren voor vleesproductie. Naar schatting worden in Nederland jaarlijks circa 500 miljoen dieren geslacht. Volgens Backer is er meer te winnen als aandacht wordt besteed aan de wijze waarop dieren worden gehouden en vervoerd en vervolgens bij de wijze waarop dieren aan hun levenseinde komen. In de agro-industrie valt veel winst te boeken voor het dierenwelzijn, betoogde Backer. De D66-senator wilde van initiatiefneemster Thieme weten waarom nu juist het ritueel slachten als onderwerp is gekozen voor een wetsvoorstel ter verbetering van het dierenwelzijn? Backer herinnerde eraan dat twee jaar geleden de Eerste Kamer de Wet Dieren heeft aangenomen, maar daarin een verbod op het onverdoofd slachten met als uitzondering de onbedwelmde rituele slacht bij Joden en Islamieten.
Consensus
Het Kamerlid Koffeman van de eenmansfractie Partij voor de Dieren schaarde zich vierkant achter het initiatiefvoorstel van zijn collega Thieme uit de Tweede Kamer. Koffeman stelt dat nu de Tweede Kamer, waar het politiek primaat ligt voor het ontwerp heeft gestemd, de Eerste Kamer dit besluit zonder meer zou moeten volgen. Volgens Koffeman heeft wetenschappelijk onderzoek onweerlegbaar aangetoond dat onbedwelmd slachten altijd leidt tot dierenleed. 'Een verdoofde kip is bij de slacht beter af dan een onverdoofde', aldus Koffeman. Volgens de Partij voor de Dieren bestaat in Nederland een grote consensus over het tegengaan van dierenleed en dat een zekere inperking van de vrijheid van godsdienst daarom wel is te rechtvaardigen. Hij vergeleek dit verbod op onverdoofd slachten met het komende boerka-verbod dat het kabinet heeft aangekondigd. Ook daar is sprake van een zekere beperking van een godsdienstige uiting.
Senator Nagel (50Plus) betoogde dat de vrijheid van godsdienst niet in de weg staan aan steun voor dit verbod op ritueel slachten. Ook senator De Lange (OSF) meende dat het voorkomen van onnodig dierenleed de doorslag moet geven. "In een rationele wereld moet altijd ruimtem zijn voor de implementatie van nieuwe toetsbare wetenschappelijke inzichten op basis waarvan oude rituelen aangepast of zelfs beëindigd worden", aldus senator De Lange.
Deel dit item: