Plenair Schaper bij behandeling Goedkeuring NAVO-protocol inzake de toetreding van Montenegro



Verslag van de vergadering van 21 maart 2017 (2016/2017 nr. 21)

Status: gecorrigeerd

Aanvang: 14.12 uur


Bekijk de video van deze spreekbeurt

De heer Schaper i (D66):

Mevrouw de voorzitter. Wij bespreken hier vandaag een onderwerp, de toetreding van Montenegro tot de NAVO, dat weinig aandacht heeft gekregen in de media en in het publieke debat, maar dat zeker niet van belang ontbloot is. Het gaat hier immers om toetreding van een land, Montenegro, tot een politiek-militair bondgenootschap, waarmee de basis wordt gelegd voor nauwe politieke en militaire samenwerking met Montenegro bij de drie kerntaken van de NAVO: crisisbeheersing, samenwerking met landen buiten de NAVO en collectieve defensie, inclusief de bijstandsverplichting van artikel 5 van het Verdrag van Washington. De veiligheid van ons land zal daarom nauw verbonden zijn met de veiligheid van Montenegro. De fractie van D66 juicht het daarom toe dat vandaag een debat over dit onderwerp plaatsvindt en dat we het hier niet over een hamerstuk hebben.

Het beleid van ons land en zijn partners en bondgenoten in de EU en de NAVO is er de laatste 25 jaar, na de val van de Muur, op gericht stabiliteit, democratie en economische groei in de voormalige communistische landen in Midden- en Oost-Europa te bevorderen, met als perspectief toetreding tot de NAVO en de EU. Motto was daarbij stabiliteit te exporteren zonder instabiliteit te importeren. In het geval van Montenegro is de voornaamste zorg dat in het proces van interne hervormingen nog veel te doen valt, en dat zo potentieel door Montenegrijns lidmaatschap van het bondgenootschap instabiliteit en onzekerheid zouden worden geïmporteerd.

Hoewel de recente parlementsverkiezingen goed zijn verlopen, gaat het proces van hervormingen op een aantal terreinen traag, zoals bij de bestrijding van corruptie en criminaliteit en de versterking van de rechtsstaat en van goed bestuur. Het is daarom een goede zaak dat de toetredingsgesprekken in het kader van het Membership Action Plan geresulteerd hebben in een overzicht van de noodzakelijke en voor het bondgenootschap belangrijke hervormingen op politiek, economisch en militair vlak, met een tijdpad voor de uitvoering daarvan.

Daarnaast besteedt ook de Europese Unie intensief aandacht aan deze onderwerpen in het kader van de onderhandelingen over toetreding tot de EU. Het onderwerp blijft dus hoog op de agenda staan. We hoeven niet bang te zijn dat de aandacht ervoor zal verslappen. De fractie van D66 wil er bij de regering op aandringen ook in de bilaterale contacten met de Montenegrijnse autoriteiten aan te blijven dringen op meer voortgang bij de binnenlandse hervormingen. Ons land vertegenwoordigt Montenegro in het IMF en de Wereldbank en heeft in dat opzicht een bijzondere relatie met dat land, die in deze discussie met Montenegro van nut kan zijn. Ik krijg gaarne een reactie van de regering.

Zoals ik zojuist aangaf onderstreept niet alleen de NAVO maar ook de EU de noodzaak van meer voortgang bij de interne hervormingen in Montenegro. Dat betekent echter geenszins dat lidmaatschap van de NAVO vanzelfsprekend leidt tot lidmaatschap van de Europese Unie. Dat zijn twee geheel verschillende trajecten, met ieder een eigen inhoud, prioriteiten en tijdpad. Lidmaatschap van de NAVO is ook geen voorportaal voor lidmaatschap van de Europese Unie en betekent geenszins dat Montenegro zich kwalificeert voor lidmaatschap van de Europese Unie. Dat is nog bij lange na niet het geval. De heer Van Apeldoorn sprak hier ook over; althans, hij stelde er een vraag over, als ik het me goed herinner.

Het andere uitgangspunt van NAVO-uitbreiding dat ik zojuist noemde — één element is dus: geen instabiliteit importeren — is stabiliteit exporteren. Dat is naar de mening van mijn fractie in drie opzichten het geval bij toetreding van Montenegro tot de NAVO.

Ten eerste wordt door lidmaatschap van de NAVO niet alleen de militaire veiligheid van het land gediend maar wordt er ook een duidelijke politieke koers uitgezet. Die duidelijkheid zal de noodzakelijke interne hervormingen ten goede komen en het voor het bedrijfsleven en de toeristische sector interessant maken om in het land te investeren. Dit zal weer de economische groei in Montenegro stimuleren en zo de stabiliteit van het land bevorderen. Dat laatste was overigens ook de ervaring bij de oprichting van de NAVO zelf: de geruststelling en het vertrouwen in de toekomst die de oprichting van de NAVO de West-Europese landen bracht, leidden uiteindelijk tot 30 jaar politieke stabiliteit en economische groei.

Ten tweede moet Montenegrijns lidmaatschap van de NAVO mede gezien worden in de context van de groeiende instabiliteit in de gehele regio van de Westelijke Balkan. Daar is ook al over gesproken door onder anderen de heer Lintmeijer. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de interne spanningen in landen als Bosnië-Herzegovina, Macedonië en Kosovo. De mogelijkheid van nieuwe conflicten in de regio kan niet uitgesloten worden. Daarnaast leidt het gebrek aan uitzicht op een betere toekomst ten gevolge van de etnische tegenstellingen, de politieke conflicten en de economische stagnatie tot een toestroom van economische vluchtelingen naar andere landen in Europa, waaronder Nederland, vanuit de Westelijke Balkan. Meer samenwerking tussen de landen daar onderling, en met de NAVO en de EU, zal de stabiliteit en de economische groei in de regio bevorderen. Montenegrijns lidmaatschap van de NAVO ondersteunt die noodzakelijke samenwerking.

Ten derde moet toetreding van Montenegro tot de NAVO ook gezien worden in het licht van de opstelling van het Rusland van Poetin. Diens beleid is erop gericht de hoofdrolspeler in de regio te worden, en Moskou bevordert daartoe de instabiliteit in verschillende landen in de regio. In Bosnië-Herzegovina steunde Moskou het door de Bosnische Serviërs georganiseerde referendum dat de deur openzet naar een eventuele afscheiding van het Servische deel van Bosnië, wat een eind zou maken aan het akkoord van Dayton. In de Servische media verschijnen berichten dat Poetin een plan heeft waarbij Servië, Montenegro en Bosnië-Herzegovina neutrale staten zouden moeten worden, een bufferzone tussen de NAVO en Rusland. Toetreding tot de NAVO van onafhankelijke landen als Montenegro, en in het verleden Slovenië, Kroatië en Albanië, wordt op agressieve wijze bekritiseerd, omdat dit een bedreiging voor Rusland zou vormen. Een lichtelijk belachelijke redenering, lijkt mij, maar dat is geloof ik al eerder gezegd.

Montenegro wordt bedreigd met economische sancties. Ook vond een moordaanslag plaats op premier Djukanovic, die voorstander is van toetreding tot de NAVO. De Montenegrijnse autoriteiten zijn na enige maanden onderzoek tot de conclusie gekomen dat Moskou achter deze aanslag zit. De Britse regering is dezelfde mening toegedaan. Lidmaatschap van de NAVO, dat door een grote meerderheid van het parlement wordt gesteund, zou daarom de stabiliteit in de regio verbeteren, omdat het de onzekerheid wegneemt over de positie en de koers van Montenegro.

In dat verband hebben de leden van mijn fractie nog een vraag over het ratificatieproces in de VS van Montenegro's toetreding tot de NAVO. Ik maak uit persberichten op dat dit proces op dit ogenblik stilligt in Washington en dat leden van de Amerikaanse Senaat bezorgd zijn dat de Trump administration weinig haast lijkt te hebben met ratificatie. Wat is de stand van zaken in Washington op dit punt? Welke verwachtingen zijn er dat de VS binnenkort tot ratificatie zal overgaan?

Ik kom aan het eind van mijn betoog. Kern van de zaak is voor de leden van de D66-fractie of de landen in Oost-Europa, inclusief de Balkan, de ruimte zullen behouden hun eigen koers in politiek, economisch en maatschappelijk opzicht te bepalen. Het gaat er niet om dat als Rusland ergens tegen is, wij er daarom voor moet zijn. Maar in diverse internationale overeenkomsten en verklaringen, zoals in de slotakte van Helsinki, is vastgelegd dat ieder land het recht heeft zelf te bepalen of het van lid van een bondgenootschap wil zijn of niet. Dat geldt naar de mening van mijn fractie ook voor Montenegro.