Verslag van de vergadering van 22 november 2022 (2022/2023 nr. 9)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 15.42 uur
Mevrouw Prast i (PvdD):
Voorzitter. Bij metrostation Amsterdam-Noord is de lift al weken stuk, met als gevolg dat de metro ontoegankelijk is voor de buggy met daarin mijn kleindochter Iona van bijna 2 jaar. Een briefje op de lift belooft verbetering in december. Dit is het ov in Nederland. Dit was mijn persoonlijk noot, in navolging van de oproep van collega Van Ballekom om daarmee te openen.
De fracties in dit huis verschillen in idealen en prioriteiten, maar waar we het over eens zijn, is dat we doelmatigheid prefereren boven verspilling, doeltreffendheid boven ineffectiviteit of averechtse effecten, afwegingen boven willekeur, voorkomen boven genezen, consistentie boven inconsistentie. In dat opzicht komen we met kabinetsbeleid van een ijskoude kermis thuis. Van de miljarden voor het energieplafond gaat 23% naar het rijkste en 16% naar het armste kwintiel, zo rekent ABF Research voor. De rijkste 20% hebben een voordeel van gemiddeld €192 per maand tegenover €136 voor de laagste inkomenscategorie.
Mijn fractie heeft grote moeite met dit omgekeerde Robin Hoodbeleid. Het kan ook anders: een lager plafond in combinatie met een lager verbruikstarief onder dat plafond is doelmatiger en doeltreffender en, althans in de ogen van de fractie van de Partij voor de Dieren, rechtvaardiger. Het kan budgettair neutraal. Volgens ABF Research zou een plafond van 850 m3 gas bij een tarief van €1,15 in combinatie met 2.000 kilowattuur elektra bij een tarief van €0,30 ertoe leiden dat er uit de miljarden naar alle inkomensgroepen evenveel gaat. Dat kost niets extra, zet meer aan tot energiebesparing en hoe lager het plafond, hoe meer het loont om energieleveranciers met elkaar te vergelijken en dus te disciplineren. Is de minister bereid een dergelijk budgettair neutraal alternatief te overwegen?
De overheidscampagne "Zet de knop om" geeft tips om het bij lage temperatuur toch behaaglijk te hebben in huis: dikke truien, warmhouders, een dikke plaid, extra dekens, tochtstoppers. Die gaan, anders dan een energieplafond, jaren mee. Dat is niet onbelangrijk, gezien de verwachte energieprijs. Maar ze kosten geld en dat is moeilijk voor de laagste inkomens. Is de regering in deze tijd van de kerstpakketten bereid een warmhoudpakket cadeau te doen aan lage inkomens?
Voorzitter. In september was de inflatie in Nederland bijna drie keer zo hoog als in Frankrijk, het dubbele van Italië en veel hoger dan in Portugal, België en Griekenland. Gaat het kabinet iets doen aan onze extra kwetsbaarheid voor energieprijzen? In antwoord op een vraag van de fractie-Nanninga schrijft de minister te verwachten dat het beleid van de ECB uiteindelijk zal zorgen voor terugkeer naar een regulier inflatieniveau. Ik neem aan dat daarmee 2% wordt bedoeld. Maar de ECB richt zich op de eurozone als geheel en Nederland heeft een veel hogere inflatie dan gemiddeld. Graag een reflectie van de minister. Ze schrijft "uiteindelijk". Aan welke termijn denkt ze dan? In the long run we are all dead, zei Keynes, die daarmee inging tegen economen en politici die de boel de boel wilden laten. Het kabinetsbeleid dwingt de ECB harder in te grijpen in de rente met een grotere recessie en hogere rentelasten voor de overheid tot gevolg. Het gaat om toekomstige miljarden aan rente die we ook zouden kunnen uitgeven aan zorg, onderwijs, openbaar vervoer. Hoe kijkt de minister hiertegen aan en hoe bereidt het kabinet zich voor op hoog blijvende energieprijzen?
Voorzitter. De minister gaat pas in het voorjaar besluiten hoe ze de uitgaven voor het energieplafond van naar verwachting tussen 10 en 40 miljard gaat financieren. Daarmee laat ze deze Kamer in grote budgettaire onzekerheid. Waarom presenteert ze geen varianten gebaseerd op de verschillende scenario's? Gaat de overheidsschuld omhoog, dan draaien we er in de toekomst voor op. We weten niet of we het dan beter zullen hebben dan nu. Wat we wel weten, is dat bij een hogere schuld de rentelasten nog zwaarder op de begroting zullen drukken. Als de minister nu dekking zoekt, kan dat op een paar manieren: uitgaven omlaag, bezuinigen dus, inkomsten omhoog, hogere belastingen of putten uit fondsen en overwinsten. Voor de fractie van de Partij voor de Dieren is bezuinigen op zorg, onderwijs, openbaar vervoer en sociale uitkeringen onaanvaardbaar. Er is daar al te veel kaalslag. Ik gaf een voorbeeld. Kan de minister toezeggen dat ze het geld niet daar zoekt?
Regeren is vooruitzien. Waarom kwam het kabinet dan pas een halfjaar na de inval in Oekraïne met een haastig in elkaar gedraaid voorstel om gezinnen en bedrijven te helpen de winter en de rest van 2023 door te komen? Het kabinet wist toch hoe gevoelig Nederland is voor de gasprijs, dat we op dat punt erg afhankelijk zijn van Rusland en dat veel huishoudens flexibele contracten hebben? "Dat zien we dan wel weer", luidt het motto van dit kabinet. Hoe gaan we het energieplafond financieren? Dat zien we dan wel weer. Wat gaan we doen als komend najaar de energieprijzen nog steeds hoog zijn? Dat zien we dan wel weer. Hoe voorkomen we een klimaatramp? Dan zien we dan wel weer. Vogelgriep van dier op mens? Antibioticaresistentie? Dat zien we dan wel weer. De krapte op de arbeidsmarkt, de aftakeling van het ov, de chaos op Schiphol, de tekorten in de kinderopvang, de gezondheidszorg en het onderwijs, de dreiging van zoönosen door de intensieve dierhouderij, en het uitkopen van boeren in plaats van het veel goedkopere intrekken van vergunningen geven toch weinig blijk van een vooruitziende blik?
De Rekenkamer schreef verleden jaar dat het kabinet niet aantoonde dat TenneT blijvend zou zorgen voor leveringszekerheid en nu hebben we een elektriciteitsnet dat het niet kan bijbenen. Gaat het kabinet de korting voor grootverbruikers, waar het Europese Hof al bezwaar tegen heeft gemaakt, versneld al in 2023 afschaffen? Ik overweeg een motie.
Voorkomen is beter dan genezen, maar uit de uitgaven van het Diergezondheidsfonds, niet te verwarren met een dierenwelzijnfonds, blijkt dat de overheid meer dan tien keer zo veel uitgeeft aan bestrijding dan aan preventie. Bestrijding wordt gezien als incidenteel, terwijl vogelgriep inmiddels geen uitzondering meer is maar regel. Dit is een voorbeeld van achter de feiten aanhollen. Hoe kijkt de minister hiernaar vanuit haar verantwoordelijkheid voor de overheidsfinanciën?
Het advies van Johan Remkes dat halvering van de stikstofuitstoot geen uitstel duldt, bevestigt het gelijk van de Partij voor de Dieren, die daar al lang voor pleit. Er is een stikstoffonds van 25 miljard, maar volgens ambtenaren van Financiën en LNV is de aanpak te veel gebaseerd op vrijwilligheid en gaat die niet de vereiste resultaten brengen. 25 miljard uitgeven zonder uitzicht op succes, dat moet voor een minister van Financiën toch onaanvaardbaar zijn? Graag een reactie.
De overheid verwacht van burgers dat ze rekening houden met de gevolgen van hun gedrag. Houdt de coalitie wel rekening met de gevolgen van haar beleid voor de houding van de burger, voor diens vertrouwen in de overheid en instituties, voor mogelijke negatieve effecten van beleid op andere terreinen, voor de houdbaarheid ervan? Ik geef een voorbeeld. De Onderzoeksraad voor Veiligheid analyseerde het stijgende aantal slachtoffers van stalbranden. De term is eigenlijk misplaatst, want de dieren verbranden levend in plaats van te worden geslacht. De raad constateerde dat behalve de grootte van de stallen ook emissiearme mestvloeren een factor zijn. Dan kan een kind toch zien dat doorgaan met deze stallen de verkeerde weg is?
De minister verzekert ons dat we zo snel mogelijk afstand moeten nemen van fossiele brandstoffen. Hoe kan het dan dat het kabinet treinreizen ontmoedigt, terwijl dat uit klimaatoogpunt de zuinigste manier van reizen is en ons minder afhankelijk maakt van gas? Terwijl het kabinet miljarden steekt in projecten waarvan het hoopt dat ze de energietransitie helpen, verwaarloost het het ov, waarvan we zeker weten dat dat energiearm is. Treinkaartjes stijgen veel meer in prijs dan de statistieken laten zien doordat ze minder waar voor hetzelfde geld bieden: geen zitplaats, vaker overstappen, langere reistijden. Het lijkt Toblerone wel, dat de afstand tussen de piramides in de reep groter maakte zonder de prijs te verlagen. De Tobleroneconsument kon overstappen naar andere chocolade en deed dat ook. De treinreiziger heeft alleen de auto als alternatief. Ik ben van plan om een motie in te dienen die de regering vraagt om een btw-tarief van 0% op het openbaar vervoer.
Zo snel mogelijk afstand nemen van fossiele brandstoffen. Wat doet het kabinet om deze woorden geloofwaardig te maken? In Duitsland moeten sinds 1 september de lichtreclames uit tussen 22.00 uur en 16.00 uur. In Italië is het sinds april van dit jaar verboden om openbare gebouwen te verkoelen tot minder dan 25 graden. Is het kabinet bereid hieraan een voorbeeld te nemen? Ik overweeg een motie.
Voorzitter. Dit was mijn bijdrage. Ik zie uit naar de reactie van de bewindslieden.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Prast. Dan is het woord aan de heer Van Rooijen namens 50PLUS.