Verslag van de vergadering van 16 april 2024 (2023/2024 nr. 29)
Status: ongecorrigeerd
Aanvang: 11.29 uur
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
De heer Dessing i (FVD):
Voorzitter, dank u wel. We bespreken vandaag het wetsvoorstel om de gaswinning in Groningen per 1 oktober van dit jaar te beëindigen. Vorige week werd tijdens de procedurevergadering in de commissie EZK alsnog besloten om dit uiterst ingrijpende wetsvoorstel met spoed hier in de Eerste Kamer te behandelen. Wordt dit voorstel aangenomen, dan komt er definitief een einde aan ruim 60 jaar gaswinning in Groningen. In de ogen van Forum voor Democratie zou dat een kolossale fout zijn die niet alleen grote negatieve gevolgen heeft voor Nederland als geheel maar die ook de belangen van de Groningers zelf ernstig schaadt.
Staat u mij toe u even mee te nemen naar het jaar 1963. De eerste boring is een feit. Het grootste gasveld van Europa zal in de jaren die volgen onze verzorgingsstaat gaan opbouwen. Als gevolg van de oliecrisis in de jaren zeventig van de vorige eeuw besloegen de aardgasbaten in het begin van de jaren tachtig bijna 20% van de inkomsten van de rijksoverheid. De aardgasbaten vloeiden direct door naar de staatskas. Iedereen was in zijn nopjes met deze vondst, en vele infrastructurele projecten en andersoortige overheidsuitgaven hebben hierdoor plaats kunnen vinden.
Nederland heeft door de keuze om dit geld gelijk uit te geven ook een dure les geleerd, een les die internationaal bekend is komen te staan als de Dutch disease. Onze munt, destijds de gulden, werd door die directe investering van de aardgasbaten in de eigen economie zo sterk dat de concurrentiepositie van Nederland verslechterde, met hoge werkloosheid en een sterk verminderde export tot gevolg. Een land als Noorwegen leerde van onze fout en bracht de aardgasbaten onder in een staatsvermogensfonds. Als Nederland dat van meet af aan ook zou hebben gedaan, dan zou het saldo van ons nationale fonds volgens onderzoek van de Rekenkamer op 1 januari 2014 bijna 350 miljard zijn geweest. Wat we kunnen concluderen is dat de vondst van het Groninger gasveld en de besteding van de inkomsten hiervan ons veel hebben geleerd. Zouden we het achteraf anders hebben gedaan? Dat lijkt wellicht evident.
Voorzitter. Waarom haal ik dit voorbeeld aan? Het geeft weer dat wij, nadat wij als eerste in Europa een grote bodemschat hadden ontdekt, wellicht achteraf ook de opbrengsten anders hadden kunnen investeren. Noorwegen heeft duidelijk geleerd van onze fout en het anders aangepakt. Nu zijn wij als Nederland opnieuw de eerste én de enige die het grootste gasveld van Europa definitief afdankt. Grofweg 1.000 miljard euro aan waardevol gas in de Groningse bodem wordt afgeschreven in plaats van dit op een verantwoorde manier ten bate te laten komen van alle Nederlanders en de komende generaties.
Een roekeloze beslissing van onze bestuurders, die zich niet laat baseren op feiten maar op emoties. Inmiddels, ruim 60 jaar na de eerste boring in het Groningenveld, is van het positieve sentiment van toen immers weinig meer over. Het heeft allereerst plaatsgemaakt voor geheel terechte woede bij de Groningers. Forum voor Democratie begrijpt die woede heel goed, maar deze woede is niet zozeer het gevolg van geleden schade maar van de lakse en verwijtbare houding van deze overheid bij de afhandeling en de compensatie van die schade. Ik citeer uit het onderzoeksrapport Groningers boven gas van 24 februari 2023: "Soms is niet eens de beschadiging van het huis zelf het vervelendste, maar de rompslomp die deze met zich meebrengt. Schade melden en wachten op een reactie, op een opname, op een schaderapport, op vergoeding van de schade. Het wachten geeft niet alleen onrust, het heeft ook voortdurend effect op beslissingen in het dagelijks leven. Het is niet logisch om de woonkamer te schilderen terwijl de schade nog niet is hersteld of om te solliciteren naar een nieuwe baan ergens anders wanneer onduidelijk is of het huis verkocht kan worden. De aanhoudende onzekerheid frustreert enorm". De onderzoekscommissie concludeert: "bewoners raken de zeggenschap over hun eigen leven kwijt, omdat ze wachten op de afhandeling van hun schade".
Voorzitter. Forum voor Democratie heeft dan ook alle begrip voor de woede en frustraties die de Groningers voelen. Wij onderschrijven de hoofdconclusie uit het onderzoeksrapport Groningers boven gas, dat Nederland een ereschuld heeft aan Groningen en deze schuld móét inlossen. Ons land heeft in de afgelopen decennia immers flink geprofiteerd van de aardgasbaten uit het Groningenveld. 363 miljard euro vloeide in de schatkist, terwijl 66 miljard euro als winst naar aandeelhouders als Shell en ExxonMobil ging. En Groningen? Dat bleef achter met de lasten, de schade, het eindeloze uitstel van de compensatie en de daarbij behorende onzekerheid.
Vanaf het begin van de gaswinning is er te weinig oog geweest voor de regio en voor de risico's van huishoudens in het winningsgebied. Nog steeds zijn veel mensen in onzekerheid over de afwikkeling van schadeclaims. Dat daarover al jaren debat na debat wordt gevoerd zonder dat de bestuurders het voor elkaar krijgen om het probleem gewoon op te lossen, is een schandaal. Wat Forum voor Democratie betreft worden de Groningers dan ook op zeer korte termijn ruimhartig financieel gecompenseerd voor deze lasten, allereerst natuurlijk met de geraamde 8,8 miljard euro voor schadeherstel en versterking van de gebouwen. Daarbovenop zouden we eenvoudig 100 miljard euro kunnen vrijmaken voor het aflossen van de in het onderzoeksrapport genoemde ereschuld aan Groningen. Dat is bijna twee ton per Groninger.
Dit laatste kan echter alleen verantwoord gebeuren wanneer we de 1.000 miljard euro aan gas die nog in de grond zit ook daadwerkelijk kunnen winnen. En daar komt de zo voor de hand liggende oplossing in het gedrang. Want achter de schuldbewuste reacties op de emotionele verhalen van de gedupeerde Groningers gaat een politieke agenda schuil waarin gas geen enkele rol meer speelt. De klimaatalarmisten van VVD, CDA, D66, ChristenUnie, GroenLinks-Partij van de Arbeid enzovoorts willen de gaswinning hoe dan ook stoppen. In plaats van jaren geleden al 8,8 miljard euro vrij te maken voor geleden schade en om bevingsbestendig te bouwen, hebben onze bestuurders het al die tijd grandioos laten afweten.
Ik heb nog één zin, voorzitter.
De voorzitter:
Nog deze zin en dan heeft u een interruptie van de heer Crone.
De heer Dessing (FVD):
Nu de emoties bij de Groningers begrijpelijkerwijs hoog zijn opgelopen, hebben deze partijen een excuus om rigoureuze maatregelen te nemen, namelijk het sluiten van het gehele veld onder het mom van veiligheid.
De heer Crone i (GroenLinks-PvdA):
Ik reken ook graag, maar ik kan nooit zo goed tegen domme sommetjes. U moet mij dus helpen, want misschien is wat u zegt slimmer dan ik denk. 1.000 miljard. Hoe snel gaat u winnen? Wanneer komt dat geld dan boven de grond? Gaan we onmiddellijk weer winnen? Of gaan we daar 10 jaar over doen of 50 jaar?
De heer Dessing (FVD):
Wat ons betreft kan de gaswinning gewoon doorgaan en is dat veilig. Ik kom daar straks in mijn betoog nog op terug.
De heer Crone (GroenLinks-PvdA):
Stel dat we er 5 miljard per jaar uit halen, in geld. Gaan we dan de Groningers die 5 miljard pas tien jaar later betalen, enzovoorts, terwijl de schade er nu is? Je moet die huizen natuurlijk van tevoren versterken. Ik heb al gezegd dat in 2018 de grootste beving op één na in de stad Groningen was. Gaan we de stad Groningen eerst ondergraven met die boringen in de komende tien, twintig jaar? Maar dan hebben we die 1.000 miljard nog niet, snapt u? Je moet altijd eerst geld verdienen voordat je het kan uitgeven. Dat is een goed principe in mijn partij. U geeft al geld uit voordat het verdiend is, maar de schade ontstaat natuurlijk eerder. De schade gaat onmiddellijk weer beginnen.
De voorzitter:
Meneer Crone, graag via de voorzitter. Ik geef nu het woord aan de heer Dessing.
De heer Dessing (FVD):
Ik kom daar in het vervolg van mijn verhaal op terug. Een onderdeel van mijn verhaal — daarom begon ik de inleiding ermee, maar ik ga het straks verder uitwerken — is dat we er ook in een veel eerder stadium voor hadden kunnen kiezen om een pot te maken waarmee we al veel eerder preventieve maatregelen hadden kunnen nemen om te zorgen dat Groningen aardbevingsbestendig zou blijven.
De heer Crone (GroenLinks-PvdA):
Dan bevestigt de heer Dessing mijn stelling: er is nu geen geld, we moeten eerst gas winnen uit Groningen, dan gaan ze dus schade lijden en aan het eind krijgen ze geld terug. Dus eerst de schade, eerst de onzekerheid. Zo kan je toch niet beleid voeren? Preventiebeleid moet je van tevoren voeren. Maar dat kan niet, want in 2018 bleek al dat er zelfs in het hart van de stad Groningen schokken waren. U heeft daar nu geen geld voor.
De heer Dessing (FVD):
Ik kom daar straks in mijn verhaal nog op terug.
Vanzelfsprekend is de veiligheid van de Groningers ook voor Forum voor Democratie van groot belang. Maar hoe onveilig is Groningen eigenlijk vanwege de gaswinning? Ik zeg dit met alle respect, maar toch. Er is nog nooit iemand in Groningen overleden als gevolg van een aardbeving. Er is zelfs nooit iemand gewond geraakt in Groningen en er is geen enkel gebouw ingestort als direct gevolg van een aardbeving. De zwaarste aardbeving vond plaats bij Huizinge in 2012. Met een kracht van 3,6 op de schaal van Richter wordt deze omschreven als een lichte aardbeving, die volgens de hoofdseismoloog van het KNMI voelt alsof er een zware vrachtwagen langs je huis rijdt. In Japan bouwt men flatgebouwen die bestand zijn tegen zware aardbevingen tot wel 7 op de schaal van Richter.
De voorzitter:
Een interruptie van mevrouw Visseren-Hamakers.
Mevrouw Visseren-Hamakers i (PvdD):
Als we schade alleen maar belangrijk vinden als mensen komen te overlijden, dan begrijp ik het betoog niet meer. Ik heb geen vraag aan de heer Dessing.
De heer Dessing (FVD):
Dan raad ik mevrouw Visseren aan om toch iets beter naar mijn betoog te luisteren, want dat heb ik absoluut niet gezegd.
Ik ga door. Het innovatieve, vindingrijke Nederland zou niet in staat zijn om zijn noordelijkste provincie bestendig te maken tegen lichte aardbevingen. Maar de oplossingen zijn zelfs al voorhanden. Bijna tien jaar geleden werd in het kader van een prijsvraag van de NAM de zogeheten spouwdonut ontwikkeld. Dit is een opblaasbare donut, die, zoals de naam al suggereert, in de spouwmuur wordt geplaatst. Deze donut is niet alleen uitstekend in staat om woningen tegen aardbevingen te beschermen, hij is ook goedkoop én eenvoudig, dus snel, aan te brengen, zonder dat bewoners hun huis hoeven te verlaten. Hoewel de donut werd gezien als de perfecte oplossing voor het versterken van Groningse woningen, ligt deze al jaren te verstoffen.
Voorzitter. Afgezien van het feit dat het sluiten van het gasveld onnodig en financieel gezien bijzonder onverstandig is, heeft Forum voor Democratie nog een ander fundamenteel bezwaar. In tijden van geopolitieke onrust zoals we die vandaag de dag kennen, is het negeren van de waarde van energieonafhankelijkheid bijna een misdrijf te noemen. Het is van essentieel belang dat we onze eigen broek op kunnen houden wanneer dit nodig is. Door de mindering van de gaswinning in Groningen en het nu volledig sluiten ervan zijn wij van een energie-exporteur een energie-importeur geworden, met alle gevolgen van dien. Wij zijn meer dan wij gewend zijn afhankelijk geworden van lng uit Amerika en aardgas uit Noorwegen, Noord-Afrika en Qatar. De enorme stijging van het gebruik van gas uit het buitenland maakt ons extra kwetsbaar voor prijsschommelingen zoals we die de laatste jaren hebben gezien. Nederlandse huishoudens zijn hier wederom de dupe van. Uiteraard is de gasmarkt internationaal en zijn prijsschommelingen altijd een gegeven, maar wanneer wij het gas uit Groningen voor eigen gebruik zouden kunnen blijven inzetten, zou dit de positie van Nederland een stuk sterker en minder kwetsbaar maken.
Voorzitter. Het moge duidelijk zijn: Forum voor Democratie begrijpt de frustratie van de Groningers volkomen en wil ze dan ook zo snel mogelijk én zo ruimhartig mogelijk compenseren. Daarnaast willen we met innovatieve oplossingen zoals de spouwdonut het gaswinningsgebied bevingsbestendig maken. Dat kán ook gewoon en had al jaren geleden moeten gebeuren. Dat de zittende macht het heeft laten afweten wat betreft deze zaken en nu drastische maatregelen neemt die de Groningers niet helpen, Nederland beschadigen en alleen het belang dienen van zijn klimaatagenda, is een groot schandaal.
Voorzitter, ik rond af.
De voorzitter:
Maar niet dan nadat u een interruptie heeft gekregen van mevrouw Aerdts.
Mevrouw Aerdts i (D66):
Ik ben benieuwd of de heer Dessing ook met de Groningers hierover heeft gesproken en hoe zij daartegen aankijken.
De heer Dessing (FVD):
Wij hebben onze informatie uit diverse bronnen ingewonnen, dus wij hebben ook informatie van Groningers ingewonnen. Dat klopt.
Voorzitter, ik rond af. Ik heb een bijdrage die eigenlijk gericht is aan de Voorzitter. Ik richt die daarom niet persoonlijk tot u, voorzitter, maar tot de Voorzitter. Onlangs is mij ter ore gekomen dat hij al 25 jaar een trouwe kijker is van het tv-programma Hour of Power, een kerkdienst op zondagmorgen. U, de Voorzitter, en de christelijk gezinden onder ons zullen dan ook vast bekend zijn met de gelijkenis van Jezus en de talenten. In dit verhaal krijgen drie dienaren een aantal talenten uitgereikt. De een krijgt vijf talenten, de ander twee en de laatste dienaar krijgt er één. De man roept op zijn geld goed te bewaren totdat hij terugkomt. Na een tijd komt de man terug en roept hij de dienaren bij zich. De eerste dienaar heeft de vijf talenten geïnvesteerd en er tien van gemaakt. De tweede dienaar heeft evengoed zijn twee talenten geïnvesteerd en er vier van gemaakt. De man prijst en beloont beide heren. De laatste dienaar echter heeft zijn enige talent onder de grond begraven omdat hij bang was het kwijt te raken en daarvoor gestraft te worden. Hij heeft er dus niets mee gedaan en geeft het enige talent terug aan de man. De man oordeelt vervolgens dat hij een luie en slechte dienaar is geweest en geeft het talent aan de dienaar die er al tien heeft.
De interpretatie van deze gelijkenis is dat wie goed gebruikmaakt van wat hem of haar is gegeven, beloond zal worden, maar dat wie zijn vermogens verkwanselt, zal worden gestraft. Nu staan wij op het punt om ons talent, het Groningengasveld, naar voorbeeld van de derde dienaar voorgoed onder de grond te begraven door met een dikke laag beton de putten te sluiten. Het is wellicht de tweede les die wij op termijn zullen leren van het tijdperk in onze geschiedenis rond het Groninger gasveld. Laten wij dit keer ons verstand gebruiken, en onze talenten, ons vermogen juist inzetten. Groningen én Nederland verdienen dat.
Ik dank u wel.
De voorzitter:
Ik dank u wel. Ik wil even opmerken dat u niet naar Hour of Power hoeft te kijken om deze gelijkenis te kennen, zeg ik ook richting de heer Schalk en de heer Holterhues. Dan geef ik nu het woord aan de heer Van Rooijen van de fractie van 50PLUS.