Verslag van de vergadering van 4 november 2025 (2025/2026 nr. 06)
Status: ongecorrigeerd
Aanvang: 11.56 uur
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
De heer Van Rooijen i (50PLUS):
Voorzitter. Vandaag, 4 november 2025, is voor mij een speciale dag. Vandaag precies 81 jaar geleden waren mijn vader en moeder, mijn zusje van 1 jaar en ik, 2 jaar, in Drunen, in Noord-Brabant, al vier dagen in een molen aan het schuilen, samen met een kleine 100 Drunenaren, voor hevige beschietingen van de geallieerden die dachten dat daar Duitse militairen zaten. Dat er juist burgers zaten, wisten zij niet. Dat overleefden wij, maar we waren toen al, zonder het te weten, aan een nog groter ramp ontsnapt. Drie Duitse jonge militairen hadden de opdracht gekregen om die molen, met ons erin, op te blazen. Dat hebben ze geweigerd te doen en dat redde ons het leven. Maar hoe anders ging het even verderop tegelijkertijd in Heusden? Daar voerden weer drie Duitse militairen wel zo'n bevel uit. Zij bliezen in de nacht van 4 op 5 november het stadhuis van Heusden op, vol met Heusdenaren die dachten daar een veilige schuilplaats te vinden. 134 Heusdenaren vonden toen de dood.
Voorzitter. Oorlog en vrede, vrede en oorlog. De vernietiging, ontreddering en ontmenselijking van de Tweede Wereldoorlog heeft in Europa geleid tot grootse inspanningen om zoiets nooit meer te laten gebeuren. Het gezamenlijk optrekken van die vele Europese landen, die onderling zo veel hebben gevochten, tot één Europese gemeenschap is er misschien wel het sterkste voorbeeld van. Landen die zich aaneensloten, niet door bloedige verovering, zoals Rusland nu probeert met Oekraïne, maar uit vrije en democratische wil. Dat gaat niet altijd gemakkelijk en soms gaat het een beetje verkeerd, zoals met de brexit of Hongarije dat momenteel de Unie à la Trump beproeft met een soort Hongarije first. Maar er vloeit geen bloed. Wij blijven elkaar opzoeken en telkens gaan we een stukje vooruit, maar het is nog lang niet af. Veel onderlinge verschillen zijn nog te groot en nog lang niet alle landen willen erbij horen, maar we tellen er al 27 en we blijven tellen. Is de minister het met mijn fractie eens dat nu, 80 jaar na de oorlog, de Europese Unie een begin van een monument aan het worden is, een monument van vrede en van vooruitgang, van vrijheid en van samenwerking, een voorbeeld ter navolging?
Op 20 november aanstaande herdenken beide Kamers der Staten-Generaal in Verenigde Vergadering en in aanwezigheid van Zijne Majesteit de Koning 80 jaar vrijheid. Ik neem daar vandaag in dit debat over Europa een voorschot op, want de vrede van toen en de Unie van nu zijn hoofdstukken van hetzelfde boek, het boek dat de verdeeldheid op ons continent afsluit en dat de eerste hoofdstukken schrijft over de weg naar eenheid. We zitten nu in deel drie. Deel één was het tijdvak van de grote oorlogen, tussen 1914 en 1945. Deel twee beschrijft de periode van een bipolair Europa, gesymboliseerd door een verdeeld Duitsland, met de groeiende vrije eenheid in het Westen en met het Warschaupact onder leiding van Rusland, compleet met het IJzeren Gordijn, de Koude Oorlog en de Muur dwars door Berlijn. Deel drie begint met de val van de Muur. Het beschrijft ook de oorlog op de Balkan en de ondanks alles voortgaande Europese vereniging. Deel vier moet de apotheose brengen van een geheel verenigd continent, inclusief Rusland. Dat zal nog even duren, gezien de nog grote verschillen en het wederzijdse wantrouwen. Maar soms kan het ook ineens snel gaan, zoals in 1989. Deelt de regering deze ambitie?
Inmiddels veranderen we niet alleen in Europa, maar is alles in beweging, vooral de technologie. De computerisering van de samenleving, van ICT tot AI, is na de industriële revolutie in het midden van de negentiende eeuw de tweede grote industriële revolutie, met reusachtige gevolgen voor ons kunnen en voor de werkgelegenheid en welvaart. Hoe kijkt de minister hiertegen aan?
Azië is, surfend op die ontwikkeling, een harde groeier, vooral in technologisch en economisch opzicht. China is een grote speler geworden op het wereldtoneel en India komt eraan. Afrika is sterk in beweging, maar moet nog veel hoofdstukken meemaken. Momenteel geeft de geweldige groei van de bevolking met de navenante behoefte aan welvaart en welzijn meer problemen dan oplossingen. De overloop naar Europa krijgt een structureel karakter. Dat is niet alleen voor Afrika een uitdaging, maar ook voor ons in Europa.
De Verenigde Staten, onze belangrijkste bondgenoot en al vele jaren de grootste democratie op onze planeet, bevinden zich in een fundamentele worsteling met zichzelf, met de verdeling van welvaart en macht, met de democratische spelregels en met de internationale positie. Na ruim een halve eeuw internationaal toezichthouder te zijn geweest op vrede en gerechtigheid is het evenwicht intern aangetast. Dat is een zorgelijke complicatie. Het symptoom daarvan is een president die ervoor kiest om weer nadrukkelijk het eigenbelang van de Verenigde Staten op de voorgrond te stellen en die bondgenoten dreigend onder druk zet. Wat is het oordeel van de minister?
De concentratie van ongelofelijk veel vermogen bij enkelen maakt de maatschappij kwetsbaar voor willekeur. Het onverwacht en eigenhandig uitzetten van Starlink boven Oekraïne door Elon Musk, waardoor Oekraïne zijn militaire communicatiemogelijkheden ineens kwijt was in de oorlog met Rusland, blijft daar een onheilspellend voorbeeld van. Ook de democratie wordt getest in de Verenigde Staten. Trump provoceert graag, maar ook bij de democratische instituties, de partijen voorop, wint het opportunisme het te vaak van de regels en principes. We vertrouwen erop dat het goed komt, maar evenwichtig is het nu allerminst. Is de minister dat met ons eens?
Wat is de diagnose van 50PLUS? Ja, er is veel vooruitgang geboekt op het punt van eenwording. Ik maak graag van de gelegenheid gebruik om het Verenigd Koninkrijk nadrukkelijk en hartelijk uit te nodigen om zijn plaats in Brussel weer in te nemen aan de tafel van de EU. Groot-Brittannië en het continent zijn allebei Europa; we horen bij elkaar. Graag een reactie van de minister.
Ik maak mij steeds meer zorgen over onze slagvaardigheid, niet alleen in militaire zin, maar vooral als het gaat om de vooruitgang in economische en technologische zin. In Brussel en bij vrijwel alle regeringen in Europa duurt de besluitvorming veel te lang, is de ambitie amper zichtbaar en is er bij de afwegingen soms meer ruimte voor emotionele argumenten dan voor inhoudelijke en rationele argumenten. We lopen bij veel ontwikkelingen achter de feiten aan. We zijn meer bezig met het verdelen van de welvaart dan met het verdienen ervan. De moderne massacommunicatie lijkt veeleer emotie te voeden dan analytische diepgang. Milieu en klimaat zijn serieuze zaken, maar emotie mag niet de eerste gids zijn, kennis van zaken en verstandige planvorming wel. De energietransitie, die zeer ingrijpend is, werd amper gestuurd vanuit een gedegen natuurkundige analyse met volwaardige prognoses van de onvermijdelijke groei van de energiebehoefte van bedrijfsleven en huishoudens. Terwijl wij landschappen en de Noordzee volbouwen met windmolens, moeten bedrijven wachten op aansluiting en is er onvoldoende capaciteit om huishoudens te voorzien en datacentra te faciliteren.
Terwijl China de afgelopen jaren de wereld heeft afgestruind naar grondstoffen voor de energietransitie, koos Europa impulsief voor een beleid dat vooral moest worden gevoed door mentaliteitsverandering, een longshot met een onzekere toekomst. En dus concurreert China ons nu van de markt. Ziet de minister dat ook zo? Om de bevolking hier in Europa te imponeren met vooral een zelfkritische aanpak, weigerde Duitsland heroverweging van zijn afscheid van kernenergie. En Elon Musk subsidieerde Tesla met vele honderden miljoenen in Berlijn, terwijl de eigen auto-industrie in Duitsland in grote crisis verkeert. Een oud-Nederlands gezegde luidt: al te goed is buurmans gek. Misschien dat dit spreekwoord bij de formatie bovenaan elk hoofdstuk kan worden gebruikt.
Voorzitter, tot slot. Een beetje minder bestuurlijke drukte en een wat zwaarder accent op economische effectiviteit zou mijn fractie op prijs stellen, zeker in deze tijden van grote veranderingen. Deel 3 van ons boek is nog lang niet af en behoeft alle aandacht, net als de komende, ingewikkelde formatie. Wat kan wel, is dan de grote vraag. Mijn fractie wacht de antwoorden van de minister met grote belangstelling af.
De voorzitter:
Ik dank u wel.
De beraadslaging wordt geschorst.
De voorzitter:
Ik schors de vergadering tot 13.30 uur, waarna we verdergaan met de eerste termijn van de kant van de Kamer.