De vier moties waarover dinsdag 9 mei a.s. wordt gestemd:

De motie-Karimi c.s. verzoekt de regering om zich in te zetten voor het ontwikkelen van duidelijke richtlijnen voor de naleving van fundamentele rechten en vrijheden in het externe beleid van de EU, met name in het beleid ten aanzien van asiel en migratie, en deze richtlijnen op te nemen in de criteria voor het selecteren van partnerlanden en het aangaan of voortzetten van samenwerking. De motie werd door de minister ontraden.

De motie-Karimi c.s. verzoekt de regering zich ondubbelzinnig uit te spreken tegen verdere financiële en politieke samenwerking met Libië en voor de onmiddellijke beëindiging van de financiering door de EU aan Libische autoriteiten die zich schuldig maken aan deze misdaden tegen de menselijkheid. Ook deze motie is door de minister ontraden.

De motie-Prast c.s. verzoekt de regering om de mening van Nederlanders en andere Europeanen over dierenwelzijn mee te nemen in de toekomstplannen voor Europa, overwegende dat volgens een Eurobarometer uit 2021 82 procent van de Europeanen en 84 procent van de Nederlanders vindt dat het welzijn van werkende dieren beter beschermd moet worden dan nu het geval is. Minister Hoekstra vroeg senator Prast te overwegen de motie aan te houden omdat de Europese Commissie binnenkort met een voorstel komt over dierenwelzijn.

De motie-Van Dijk c.s. constateert dat de lidstaten van de Europese Unie overeenkomstig artikel 2 tot en met 6 van het Verdrag over de werking van de Europese Unie bevoegd zijn op het terrein van het abortusrecht en verzoekt daarom het kabinet in Europees verband dienovereenkomstig te handelen. De motie kreeg van de minister het predicaat 'oordeel Kamer'.

Is er nog wel eenheid van beleid?

Senator Karimi (GroenLinks) zei dat de toekomst van de Europese Unie mede afhankelijk is van het Nederlandse kabinet. Ze vroeg de minister of de Staat van de Unie die in februari naar de Kamer is gestuurd nog wel geldt, "gezien de crisis in het kabinet na de verkiezingen in maart". Is er nog wel eenheid van beleid? Karimi miste het grote Europese verhaal van de regering over de Europese autonomie. Ook wilde ze weten hoe het met de EU als waardengemeenschap staat. In dat verband haalde ze een rapport aan waarin misdaden tegen de menselijkheid zijn vastgesteld in detentiecentra in Libië die onder direct toezicht van kustwacht staan waarmee de EU samenwerkt. Karimi vroeg hoe Nederland op dit rapport heeft gereageerd. Tunesië lijkt ook uit te zijn op een migratiedeal. Welke waarden zijn leidend met dit land, waar ook veel mensenrechten worden geschonden, vroeg Karimi aan Hoekstra. Ze noemde de staat van de rechtsstaat in Polen en Hongarije 'onverminderd zorgelijk'. Hongarije en Polen nemen in 2024 op 1 juli (Hongarije) en op 1 januari 2025 (Polen) het voorzitterschap van de EU over. Hoe kijkt de Nederlandse regering hiernaar, vroeg Karimi.

Eerst eigen huis op orde

Volgens senator Van Ballekom (VVD) zijn de Kopenhagen-criteria waaraan een kandidaat-lidstaat moet voldoen om tot de EU te kunnen toetreden duidelijk, maar tegelijkertijd geen garantie dat die criteria na toetreding ook gehandhaafd worden. Bovendien, zo is hij van mening, moet de Europese Unie het eigen huis op orde hebben als het gaat om de handhaving van de beginselen van rechtsstatelijkheid voordat andere landen kunnen toetreden. Van Ballekom noemde de interne markt de kroonjuwelen van de Europese samenwerking. Hij zei dat een gelijk speelveld moet worden gewaarborgd en daarom is verdere liberalisering nodig. "Als we de handelsbetrekkingen willen bevorderen, ons klimaatbeleid willen realiseren en meer autonome positie van de EU willen creëren, dan moeten handelsakkoorden worden gesloten." Hij kijkt daarom met grote zorgen naar het debat over handelsakkoord van de Europese Unie met vier Zuid-Amerikaanse landen, Mercosur. Van Ballekom bepleitte tot slot een zorgvuldige besteding van de beschikbare middelen. De Europese Rekenkamer heeft op een aantal punten vastgesteld dat er geen rechtmatige besteding was. Dat is zorgelijk, zei hij en hij vroeg wat de Nederlandse regering hieraan doet.

Geen taboes: discussie over geopolitiek Europa nodig

Senator Knapen (CDA) zei dat de EU niet is opgericht voor de vraag die momenteel voorligt: hoe beschermen we ons tegen militaire en geopolitieke bedreigingen van buitenaf? Volgens hem zagen we deze veiligheidsprioriteit de afgelopen jaren al op ons afkomen. Alle voortekenen waren er, maar het onweer barstte pas goed los op 24 februari 2022 met de Russische inval in de Oekraïne. De minister heeft zich volgens de CDA-senator vanaf begin ingespannen voor een gezamenlijk Europees antwoord. Knapen complimenteerde de minister daarvoor. De welvaart en het welzijn van dit deel van de wereld staan op het spel, voor het eerst sinds het begin van de Europese samenwerking, zei hij. In theorie zou Europa zo snel mogelijk zijn eigen boontjes moeten doppen. Maar dat vraagt vergaande politieke en militaire integratie. Zien we dat gebeuren, vroeg hij zich af. Niemand wil volgens hem zijn vingers branden of verdeeldheid zaaien. Nederland ook niet en kijkt daarom de kat uit de boom. Toch is het goed om het te hebben over een geopolitiek Europa en daarover een discussie te voeren zonder taboes, zonder dat we precies weten waar we uitkomen, aldus Knapen. De loop van de geschiedenis wordt vaak bepaald door de wisselwerking tussen ideeën en gebeurtenissen. We hebben nog altijd de keus om de toekomst van Europa zelf vorm te geven of stap voor stap een speelbal van externe krachten te worden. Nederland heeft nog altijd de keus hierin een aanjagende rol te spelen, dan wel een reactieve toeschouwer te zijn.

Veel onzekerheid

Senator Koole (PvdA) sprak over varen in dichte mist. Hij bedoelde daarmee dat er nog veel ongewis is. Welke koers moeten Nederland en de EU varen, is volgens hem de centrale vraag. Wat de oorlog in Oekraïne betreft laat de EU zijn kracht zien door het eensgezinde optreden. Hij hoopte dat het op de lange termijn zo blijft. Over toetreding zei hij dat er nog veel moet gebeuren in de landen die daarvoor mogelijk in aanmerking komen. Er wordt veel van hen gevraagd, deze landen moeten van ver komen. Is de minister niet bevreesd dat als het lang duurt er teleurstelling kan ontstaan in Oekraïne, met mogelijke onrust als gevolg, vroeg Koole. Aan de andere kant is het belangrijk dat Oekraïne voldoet aan de Kopenhagen-criteria voordat het land lid wordt, aldus Koole. Volgens Koole lopen de meningen binnen de EU over de plannen van de Europese Commissie voor asiel en migratie uiteen. De Commissie wil niet alleen inzetten op migratiedeals en grensbewaking, maar ook op spreiden van migranten over de Lidstaten van de EU. Koole vroeg of dat ook de inzet van de regering is. Ligt de oplossing voor veel problemen waarvoor mensen de straat opgaan niet juist ook in een actievere EU, vroeg hij. Koole hield een pleidooi voor een ecologische, sociale en democratische agenda voor de lange termijn. Daarvoor zou mogelijk een groter budget voor de EU moeten zijn, met grote democratische controle. Tot slot wilde hij weten waarom de motie-Koole over een meerjarig plan om Nederlandse burgers actief en evenwichtig te informeren over de Europese Unie nog steeds niet is uitgevoerd door de regering.

Oplossingen gebaseerd op waarden nodig

Senator Backer (D66) vroeg de minister om de aarzeling van de regering in de Staat van de Europese Unie over het Europese voorstel ten aanzien van het natuurbehoud op te helderen. Hoe verhoudt deze aarzeling zich tot de klimaatafspraken die in 2015 in Kopenhagen zijn gemaakt, wilde hij weten. De rest van de Staat van de Europese Unie is juist zo positief en progressief, zei hij. Volgens D66 moeten oplossingen worden gebaseerd op Europese waarden, in plaats van op regels. Backer zei dat de les van de afgelopen decennia is dat als er op Europese schaal niet wordt samengewerkt, de onzekerheid bij de Nederlandse burger toeneemt. We hebben er belang bij om als kok in de keuken te werken en niet pas aan tafel te zien wat er op het menu staat, zei hij. Hij vroeg of de minister vindt dat het moment gekomen is om de discussie over defensiesamenwerking te heropenen. Onze toekomst is onlosmakelijk verbonden met de ontwikkelingen en de samenwerking in Europa. De overgrote meerderheid van de Europeanen beseft dat we in hetzelfde schuitje zitten ondanks alle verschillen, aldus Backer. De EU moet op democratische grondslag functioneren, dat vereist alle parlementaire bevoegdheden voor het Europees Parlement, zoals het recht van initiatief, wat het nu niet heeft. Hij vroeg tot slot naar de uitvoering van zijn eerdere motie die vroeg om een onderzoek naar de brede welvaartseffecten van Europa voor de Europese burgers.

EU breekt ons initiatief af

Volgens de PVV tonen de recente verkiezingen voor de Provinciale Staten aan dat heel veel mensen klaar zijn met het afbraakbeleid van het kabinet-Rutte IV. Alleen is het kabinet nog niet klaar met zichzelf, zei senator Faber-van de Klashorst (PVV). Ook zij ging in op defensie. Zij wees erop dat er geen democratische controle is op het gezamenlijk aankopen van munitie, zoals Commissievoorzitter Von der Leyen heeft voorgesteld. De aankoop van munitie is echter geen EU-taak, aldus Faber. Bij de verkiezingen van het Europees Parlement in 2019 dachten burgers dat ze konden stemmen op de toekomstige Voorzitter van de Europese Commissie. Na de verkiezingen werd echter Von der Leyen, die onverkiesbaar was voor het Europees Parlement, op volgens Faber ondemocratische wijze naar voren geschoven. Faber vroeg verder of Nederland ooit door Brussel op de vingers getikt is wat betreft het natuur- en stikstofbeleid. Daarnaast ging ze in op de Europese digitale euro die volgens haar wordt geïntroduceerd omdat contant geld mensen onafhankelijk maakt. Afschaffen van contant geld moet worden voorgelegd aan de burgers door middel van een referendum, aldus Faber. De hiermee samenhangende Europese digitale identiteit is de voorbode van surveillancesamenleving. De EU breekt niet alleen onze economie af, maar ook ons initiatief, zei zij.

Tijdige toetreding zowel onmogelijk als onvermijdelijk

Senator Huizinga-Heringa (ChristenUnie) vroeg hoe Europa zich staande houdt in een wereld die verandert. Wanneer de landen aan de oostkant van Europa geen uitzicht op toetreding tot de EU hebben, dan kunnen zij niet anders dan zich wenden tot Rusland en China. De lange wachttijden zijn echter ook nodig om te voldoen aan de Kopenhagen-criteria. Tijdige EU-toetreding lijkt zowel onmogelijk als onvermijdelijk. Ook Huizinga vroeg aandacht voor de rechtsstaat in Polen: bestaat de bereidheid binnen de EU nog steeds om Polen op dit punt hard aan te pakken, ondanks hun grote inzet voor Oekraïne, zo wilde zij van de minister weten. De ChristenUnie juicht toe dat op het terrein van het gemeenschappelijk veiligheidsbeleid meer en beter samengewerkt gaat worden binnen de EU. Over het initiatief van de Franse president Macron voor een Europese politieke unie (EPU) zei zij dat de ChristenUnie de intensieve politieke dialoog met andere landen toejuicht, ook om zo met het Verenigd Koninkrijk ook na de brexit nauw samen te werken en vroeg of de minister kon toelichten dat de Europese politieke unie geen alternatief is voor uitbreiding: wat is precies de meerwaarde en wat verwacht het kabinet ervan? Huizinga zei verder dat het tegenhouden en terugsturen van migranten aan de buitengrenzen van de Unie een grote smet op het blazoen van de EU is. Volgens haar lijkt Europese coördinatie cruciaal om te komen tot duurzame partnerschappen voor migratie.

Rigiditeit interne markt is probleem

Ook senator Van Apeldoorn (SP) ging in op de gevolgen van de oorlog in Oekraïne. Volgens de SP moeten we militarisering van de EU niet willen, maar gaat het wel die kant op. Waartoe dient deze militarisering van de EU nu eigenlijk? Wat is de visie van de regering? Vindt de minister ook dat de EU een derde supermacht moet worden naast de VS en China? Uitbreiding van de EU wordt ook wel als een vorm van geopolitiek gezien, zo zei hij, en dat lijkt nu aan de orde. Democratie vergt transparantie. Daaraan schort het nog wel eens binnen de EU, zei Van Apeldoorn. Volgens hem is er binnen de EU sprake van verabsolutering van de vier zogenaamde vrijheden van de interne markt. Het is vooral de vrijheid van kapitaal, zoals in het geval van de arbeidsmigranten. Hij noemde dit een pervers verdienmodel waarbij sprake is van dweilen met de kraan open. De SP is voor regulering van arbeidsmigratie, bijvoorbeeld door middel van werkvergunningen op basis van economische noodzaak. Het algemene probleem is rigiditeit van de interne markt. Erkent de minister dit ook, zo wilde Van Apeldoorn weten. Grote problemen lossen we alleen samen op, zei Van Apeldoorn, waarbij problemen grensoverschrijdend worden aangepakt. Waar het de basisvoorzieningen zoals energie, zorg en openbaar vervoer betreft, moeten lidstaten ruimte krijgen om eigen keuzes te maken. Alleen zo vergroten we de draagkracht voor Europa, aldus Van Apeldoorn.

Dierenwelzijn in wet opnemen

Senator Prast (PvdD) vroeg aandacht voor klimaatvluchtelingen die naar Europa komen. Klimaatverandering betekent voor veel landen extreme droogte en daardoor mislukte oogsten, of extreme wateroverlast met hetzelfde resultaat. Deze klimaatverandering is veroorzaakt door het rijke westen, en overkomt ons dus niet. Prast wees erop dat veeteelt volgens de Europese Commissie een van de drie oorzaken van klimaatverandering en temperatuurstijging is en daarmee een van de drie oorzaken van conflicten en migratie. In het nieuwe gemeenschappelijke landbouwbeleid gaat 270 miljard euro aan EU-belastinggeld naar de landbouw en de veehouderij. De regering zei in 2019 dat de EU minder moet spenderen aan landbouw. Hoe staat de minister nu tegenover de hoogte van de landbouwuitgaven en hoe zijn die te rijmen met de claim dat de EU klimaatverandering wil tegengaan, zo wilde Prast weten. Nederland moet wat de PvdD betreft in navolging van andere Europese lidstaten snel het thema dierenwelzijn in de wet opnemen. Tot slot vroeg ze hoe het stond met de uitvoering van haar motie over het uitsluitend ondersteunen van projecten en activiteiten zonder gedolven kobalt uit Congo.

Stoppen met oneigenlijk onder druk zetten van lidstaten

Senator Van Dijk (SGP) stelde enkele retorische vragen aan de minister: wat is de bestaansreden van de EU? Wie of wat geeft de EU het recht te bestaan? Volgens hem is het nodig een stap terug te zetten. Waar de EU zich van moet onthouden is het oneigenlijk onder druk zetten van de lidstaten met betrekking tot bijvoorbeeld familie- en abortusrecht. Wat zegt de wens om een abortusrecht als mensenrecht in te voeren over de morele cultuur? Volgens de SGP-senator kapittelen we Polen en Hongarije, maar zien we de balk in ons eigen oog niet. De EU moet zich houden aan de kernafspraken en daarmee geen loopje nemen, zoals in het verleden is gebeurd met het Groei- en Stabiliteitspact. Van Dijk zei dat de EU moet leveren op het gebied van vrede en veiligheid, waarbij de NAVO de hoeksteen van onze veiligheid is. Laat de EU de NAVO dus niet voor de voeten lopen, zo riep hij de regering op. In het veiligheidsbeleid mag een constructieve houding van alle lidstaten verwacht worden. Wat de SGP betreft blijft het vetorecht van afzonderlijke lidstaten in de EU gehandhaafd. Volgens Van Dijk blijft de relatie van de EU met China in de toekomst spannend. Tot slot vroeg hij wat de EU gaat doen om aandacht te besteden aan de viering van het 75-jarig bestaan van Israël.

Assertieve houding richting Brussel nodig

Senator Otten (Fractie-Otten) sprak over de recente ontmoeting tussen Eurocommissaris Timmermans en het Tweede Kamerlid Van der Plas (BBB). Volgens Otten 'verordonneerde' Van der Plas Timmermans en zou het kabinet een voorbeeld moeten nemen aan deze goede assertieve houding vanuit Den Haag naar Brussel toe. Het kabinet moet volgens Otten in Brussel onderhandelen over een dispensatie van het stikstofbeleid en een rationalisatie van de Natura 2000-gebieden af moeten dwingen. Nederland is de grootste nettobetaler van de Europese Unie, zegt minister-president Rutte altijd, dus het is nu de hoogste tijd om daar eens wat voor terug te vragen, aldus Otten, die verder wilde weten waarom de Franse president Macron het Nederlandse parlement niet heeft toegesproken tijdens zijn staatsbezoek aan Nederland. Andere presidenten deden dit wel, aldus Otten. Hij vroeg de minister hoe de agenda van het staatsbezoek tot stand is gekomen. Over de Europese klimaataanpak zei hij dat het omarmen van kernenergie een onderdeel zou moeten zijn van de Europese Green Deal. Tot slot zei Otten dat de invloed van de EU op ons dagelijks leven toeneemt, maar dat de democratie hiermee geen gelijke tred houdt. Hij vroeg welke ideeën de minister heeft om dit te verbeteren.

Aandacht voor kleinere gemeenten en dorpen

Senator Raven (OSF) zei dat de Europese Unie het zich niet kan veroorloven om de oplopende kosten van de oorlog in Oekraïne niet serieus te nemen. Het is belangrijk dat de EU een totaalplan opstelt voor de financieel noodzakelijke kosten om deze en toekomstige financiële uitdagingen op te lossen en ervoor te zorgen dat de Europese economie niet verder onder druk komt te staan, zei Raven. Bovendien moet de Europese Unie zich manifesteren op het gebied van vrede en veiligheid. Een andere omvangrijke taak van de EU is volgens Raven om zich beter te wapenen tegen grootschalige immigratie vanuit landen buiten de EU. Daarnaast moeten we streven naar meer transparantie en vereenvoudiging van de regelgeving rondom de subsidies, zodat lokale overheden beter op de hoogte zijn van de mogelijkheden en hun aanvragen sneller kunnen afhandelen. Het is van belang dat we ervoor zorgen dat de toegang tot de subsidies niet beperkt blijft tot de economisch sterke regio's of de grotere gemeenten, maar dat subsidies ook beschikbaar zijn voor de kleinere gemeenten en dorpen, besloot Raven.

Beantwoording door minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken

Minister Hoekstravan Buitenlandse Zaken zei dat het een van de grote opgaven voor de Europese Unie is om de enorme economische kracht die de Unie bezit ook te vertalen in geopolitiek handelingsperspectief. Je zou volgens hem kunnen betogen dat de Unie juist is opgericht als bijna een antithese van de geopolitiek. Het heeft nooit bij het fundament gehoord. Van geopolitiek hebben we lang gedacht dat het sowieso iets uit het verleden is, zo betoogde Hoekstra. Het was bovendien iets voor de lidstaten.

De minister zou wel op een aantal punten af willen van de unanimiteit, zoals bij de sanctiewetgeving. Nederland is niet de enige die dat vindt, ook de huidige Duitse regering heeft dat in het coalitieakkoord staan.

Over de uitbreiding van de EU zei Hoekstra dat de Kopenhagen-criteria onverminderd blijven bestaan. Hij zei dat de EU landen kan helpen daadwerkelijk helpen de lat te halen. Tegelijkertijd zou het niet verstandig zijn om die lat voor potentiële lidstaten te verlagen, omdat daarmee het fundament - de waarde, maar ook de economische en juridische afspraken en alles wat we met elkaar hebben opgebouwd - wordt ondergraven, zei de minister.