behandeling Voorjaarsnota 2025

Verslag van de vergadering van 1 juli 2025 (2024/2025 nr. 36)

Aanvang: 9.31 uur

Status: ongecorrigeerd

Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.

Kijk de video van dit deel van de vergadering terug

Aan de orde is het debat over de Voorjaarsnota 2025 (36725).

De voorzitter:

Aan de orde is het beleidsdebat ex artikel 51 van het Reglement van Orde over de Voorjaarsnota 2025 (36725). Wij zijn toe aan de eerste termijn van de Kamer. Ik geef het woord aan de heer Martens van GroenLinks-PvdA.

De heer Martens i (GroenLinks-PvdA):

Voorzitter, dank u wel. Het is lekker koel hier. Voor ik begin, dank ik de minister, de staatssecretaris en hun medewerkers voor de beantwoording van onze schriftelijke vragen; dat waren er best een paar dit keer.

De centrale vraag is: hoe krijgen we dit land weer vooruit? Dat is voor mij de achtergrond, nu er weer een kabinet vroegtijdig is gevallen en er opnieuw een lange periode van stilstand dreigt. Ik wil hier nadrukkelijk niet een soort verkiezingsdebat van maken, maar juist rolvast reageren op wat feitelijk voorligt. Deze Kamer maakt haar tweede kabinetsval mee in twee jaar tijd. Dat is vaak. Dan geldt opnieuw dat de Eerste Kamer altijd doorgaat. Wij zijn niet demissionair en kijken ook met die blik naar de Miljoenennota en het Belastingplan, die beide een meerderheid moeten halen. Mijn fractie is daarbij zoals altijd constructief kritisch. Wij vragen ook aan de bewindspersoon of hij bij de augustusbesluitvorming rekening houdt met onze opvattingen.

Dat gezegd hebbende, wil ik in dit debat ingaan op de manier waarop de Voorjaarsnota tot stand kwam en wat dat betekent voor de bestendigheid en de kwaliteit van het overheidsbeleid. Normaliter is een voorjaarsnota een product van het kabinet. Iedereen heeft echter kunnen lezen dat het de fractievoorzitters waren die aan het roer zaten, tot diep in de nacht, 36 uur lang, en bezig waren met een soort herformatie. De premier, de staatssecretaris en de minister van Financiën, die in de lead horen te zijn, zaten op de gang en mochten af en toe vijf minuten naar binnen, zo viel te lezen in berichtgeving en interviews van betrokkenen. De bewindspersonen hebben gedreigd met aftreden. Voelt de minister van Financiën zichzelf daarin niet gepasseerd? Hoe kun je penningmeester zijn wanneer je niet steeds aan tafel zit? Heeft de minister zich, terugkijkend, tot een speelbal laten maken?

De trias politica wordt zo uit het lood getrokken. Het uitoefenen van en de controle op bestuurlijke macht lopen als fractievoorzitters aan het roer zitten volkomen door elkaar heen. De Tweede Kamer bepaalt én controleert de eigen afspraken. Wat betekent dat voor de checks-and-balances? Die zijn er in zo'n situatie niet. Wetgevend en uitvoerend worden één. Er komt nog iets bij: ambtelijke deskundigheid en advies dringen onvoldoende door in deze setting. Passendheid in wettelijke systemen blijft ongetoetst. Haalbaarheid, rechtmatigheid, uitvoerbaarheid? Niet adequaat getoetst. Doelmatigheid evenmin. Dus is er ook minder parlementaire controle. Dan landt dus alles bij de Eerste Kamer of zelfs bij de rechter, die het dan slecht onderbouwd en amper getoetst op hun bord krijgen. Beide worden vervolgens bekritiseerd als te politiek, maar misschien had het werk beter gedaan moeten worden.

Hét voorbeeld is wat mij betreft de huurbevriezing. De Raad van State zegt: dit wetsvoorstel is dermate slecht, niet indienen. Maar een Tweede Kamermeerderheid heeft het onderling reeds afgesproken, dus het gaat gebeuren. De minister is voor. De coalitie valt. De minister is niet meer voor, blijkt er inhoudelijk niet meer achter te kunnen staan en trekt het wetsvoorstel in. Hoe zit het nu dan? Wie let er nog wel op de wetskwaliteit voordat een wetsvoorstel hier in de Eerste Kamer arriveert? De bouwopgave en de volkshuisvesting werden vervolgens gered door de coalitieval. Anders had het wetsvoorstel hier gewoon gelegen. Zo krijgen we het land dus niet weer in de vooruit.

Dan wil ik naar de inhoud van de Voorjaarsnota gaan. Ik wil een aantal thema's aanstippen, te beginnen met eerlijke lastenverdeling. Oplossingen voor financiële knelpunten worden, als voorschot op de augustusbesluitvorming, steevast in de loonbelasting gezocht. Dat is een verkeerde reflex. Een voorbeeld: het is niet gelukt om 250 miljoen te vinden door te snijden in fiscale regelingen en belastingontwijking; ook dat wordt opgevangen in de loonbelasting. Dat is teleurstellend. De oplossing voor het schrappen van de verhoging van de btw op media, cultuur en sport wordt weer gevonden in de loonbelasting. Wij zeiden bij de Financiële Beschouwingen: grijp dit btw-punt nu aan om de scheefheid te repareren in de belasting op huishoudens versus de relatief veel lagere belasting op vermogen en winst. Dat is niet gebeurd helaas. Wat wel in deze Voorjaarsnota is gebeurd, is in totaal 1.700 miljoen euro — dat is veel — lastenverhoging in de inkomensbelasting voor werkende mensen.

Ik wil iets verder inzoomen op het btw-punt. Uit een antwoord op een schriftelijke vraag van de fractie van Volt blijkt dat de bekostiging in de inkomensbelasting in euro's per persoon voor lage tot en met zeer hoge, extreem hoge inkomens zo'n beetje vergelijkbaar is: zo'n €130 over de linie. Wie arm is, plat gezegd, betaalt dus veruit het meeste mee aan de gekozen oplossing, in relatieve zin. Dat is opnieuw een rare reflex. Het kabinet kiest voor een denivellerende maatregel en dat zien we vaker. Daarom vraag ik de staatssecretaris of hij dat nou eerlijk vindt. Het is een bekend feit dat welvarende mensen meer cultuur consumeren. Breng deze oplossing dan ook in lijn met het profijtbeginsel. Laat iedereen ongeveer hetzelfde percentage bijdragen. Welke ruimte ziet de staatssecretaris om daar nog wat aan te doen? De dekking blijft dan dus overeind, wat mij betreft.

Dan over realistisch begroten. Het voorbeeld is asiel. Daarnaar gaat 900 miljoen meer dan bedacht in 2025. En dan weet ik wat mensen denken. De asielbegroting van Faber was inderdaad, zoals wij al heel stellig durfden te zeggen bij de Financiële Beschouwingen, onrealistisch en gedoemd onhaalbaar te zijn. Fantasie, zou je zelfs kunnen zeggen. Het gevolg is — dat vermoeden hadden wij al, maar uit de antwoorden op schriftelijke vragen blijkt dat nu ook — dat de opvangkosten per asielzoeker door deze inefficiënte manier van optreden nog nooit zo hoog zijn geweest als nu. Het is dan ook de grootste extra uitgavenpost in deze Voorjaarsnota. En let op, dat is dus niet omdat de instroom nu zo hoog is, maar omdat die slecht gemanaged wordt. Het kabinet kiest de facto zo voor bijvoorbeeld dure hotelopvang in plaats van tien tot twintig keer goedkopere goed geplande opvang.

Daarom is mijn vraag aan de minister van Financiën: wat vindt hij hier nou van? Ik weet dat hij van doelmatigheid houdt. Waarom heeft de minister niet ingegrepen op een evident onrealistische en dus ondeugdelijke begroting, zoals we bij de Financiële Beschouwingen nog aan hem vroegen? Wij hebben schriftelijk de vraag gesteld of het kabinet nu wel voor de asielbegroting kan staan zoals die nu meerjarig in de boeken zit. In het antwoord konden wij geen "ja" lezen en dat is veelzeggend. Dus hoe vaak gaan we dit herhalen met elkaar? Ik moet hier nog bij zeggen dat het de inhoud van het beleid is die het grootste risico is voor de begrotingsdiscipline en niet de techniek. Dat vergeten we weleens.

Dan wil ik nu op een aantal losse, specifieke onderwerpen ingaan, te beginnen met onderwijs. We zien daar opnieuw een bezuiniging. Na de bezuiniging van vorig jaar, is er nu sprake van een greep uit het budget voor de meest kwetsbare kinderen, de onderwijskansenregeling. Dat is haast een kwestie van smaak, zou je kunnen zeggen. En dat is slechte smaak, wat mij betreft. De reflex, opnieuw reflex, zou moeten zijn: bescherm wat kwetsbaar is en kies voor de toekomst. Dat is hier niet gebeurd. Maar dit debat is ontijdig omdat de Eerste Kamer normaal gesproken — dat hoort zij ook te doen — afwacht wat de Tweede Kamer doet en dan invulling geeft aan haar toetsing van de begrotingswetten. De discussie over de Onderwijsbegroting loopt nog, dus ik laat het hier nu verder bij.

Verder over de toekomst dan. Veel maatregelen stellen de korte termijn boven de lange termijn. Een voorbeeld: een verlaging van de energiebelasting van 200 miljoen euro per jaar, dus €20 per maand per gezin. Dat is mooi, maar het wordt betaald uit klimaatgeld. Ook hier geldt: korte termijn boven lange termijn. Vanaf 2029, na de kabinetsperiode, zou de belasting weer omhoog moeten of moet een nieuw kabinet er geld voor vinden. Altijd lastig. Dat lijkt op cadeaus uitdelen in de eigen periode en de rekening naar de toekomst schuiven. Niet erg gedisciplineerd.

Dan volkshuisvesting, al genoemd. Wij zijn inhoudelijk opgelucht dat de huurbevriezing zonder adequate compensatie voor de corporatiebouw nu niet doorgaat, omdat er immers woningen gebouwd moeten worden. Dat heeft ook een korte- versus langetermijnelement. Het is in onze ogen echter nu niet zo eerlijk om de hogere huurtoeslagbonus dan ook te schrappen. Inhoudelijke argumentatie rond bestaanszekerheid en koopkracht aan de onderkant staat gewoon overeind. Als de ene maatregel sneuvelt, zouden waar mogelijk andere maatregelen moeten blijven staan, anders wordt de rijksbegroting een soort Domino D-Day.

Het Gemeentefonds. De financiën op orde: dat geldt ook voor de financiële verhoudingen tussen overheden. Daar is echt werk aan de winkel. Lees ook het rapport van de ROB: Afrekenen met disbalans. Het Rijk heeft een belangrijke verantwoordelijkheid inzake de balans tussen de taken van gemeenten enerzijds en de bijbehorende middelen in het Gemeentefonds aan de andere kant. Dat is voor deze Kamer, getuige twee ruim aangenomen moties, een belangrijk speerpunt. Die moties loop ik even langs. Ik noem de motie-Fiers (36600-B, letter F) over de begroting van het Gemeentefonds. In deze motie stelt de Kamer dat er meer inzicht moet komen in de financiële verhoudingen met medeoverheden, omdat zonder dat inzicht de begroting van het Gemeentefonds niet getoetst kan worden aan de Financiële-verhoudingswet en aan de Gemeentewet. Hoe kijkt de minister van Financiën naar deze aangenomen motie? Deelt hij het belang van een goed inzicht in medebewindtaken en de kosten die hiermee samenhangen? Deelt hij dan ook de constatering dat er onvoldoende zicht is op de kosten van medebewindtaken?

Dan de andere motie. Dat is de motie-Fiers (36600-B, letter E), voor de administratie. Die gaat over de financiën voor de gemeenten inzake jeugdzorg in relatie tot de Voorjaarsnota, vandaag voorliggend. Die is slechts deels uitgevoerd. In antwoord op onze schriftelijke vragen hierover antwoordt de regering dat hierover verder gepraat wordt in het kader van de Miljoenennota. Wij zullen het grondig blijven volgen. Het is hierbij goed om op te merken dat de motie vraagt om de financiële adviezen van de commissie-Van Ark integraal over te nemen. De motie gaat dus niet alleen over de tekorten in 2023 en 2024, maar ook over de tekorten in 2025, 2026 en 2027. Mijn vraag is dus: hoe en wanneer wordt deze motie uitgevoerd? De gemeenten is tijdens het Overhedenoverleg toegezegd dat bij de Miljoenennota een volgend deel van het tekort wordt opgelost. Wat is de update op dit punt? Hoe staat het daarmee?

Dan ga ik naar ontwikkelingshulp, een ander belangrijk punt voor ons, en de koppeling met het bni. De regering heeft een motie van de Eerste Kamer om de volledige koppeling tussen ODA, ontwikkelingshulp, en het bni te herstellen, niet goed uitgevoerd. In plaats van structureel herstel volgens de huidige systematiek, zoals verzocht, is slechts een gedeeltelijke koppeling vastgelegd in de Voorjaarsnota. Zonder in de techniek te treden: dat scheelt, blijkens schriftelijke vragen, honderden miljoenen euro's per jaar, opgeteld 2,6 miljard deze periode, boven op de drastische bezuinigingen in het hoofdlijnenakkoord. Dat is een groot verschil met een groot effect op de allerarmsten in deze wereld; laten we dat daarbij niet vergeten. De gekozen alternatieve koppeling druist daarmee dus in tegen de motie, maar ook tegen OESO-afspraken. Het is vervelend dat de motie niet echt wordt uitgevoerd in de techniek. Volledig herstel van de koppeling blijft onze inzet. Ik vraag aan de minister: wil hij dat alsnog doen?

Dan een kort woord over de regio's. Naar aanleiding van de motie-Van der Goot is een regioparagraaf nagestuurd. Het is heel goed dat die er is wat ons betreft. Dit is voor ons zo'n thema dat partijoverstijgende waakzaamheid vraagt. De regio's schieten er vaak bij in als we niet opletten. De heer Van der Goot zal daar meer over zeggen waar ik mij bij kan aansluiten.

Dan kort vooruitkijkend. De wereld is sinds deze vooruitkijkende Voorjaarsnota desondanks enorm veranderd, ook in financiële zin. Nederland heeft zich gecommitteerd aan een zeer grote intensivering van de Defensiebegroting. Daar moeten we realistisch in zijn. Het zal onmogelijk zijn om dat volledig of zelfs grotendeels te zoeken in snijden in andere posten. Ter illustratie: in omvang is de extra uitgave aan Defensie meer dan de hele Justitie en Veiligheidsbegroting, meer dan die van Infrastructuur en Waterstaat. Snijden in de bijstand is genoemd. De hele bijstand, alles bij elkaar, is 7 miljard euro. De extra uitgaven gaan richting de 20 miljard euro. Dus laten we elkaar niet voor de gek houden. Je komt er niet met een beetje kaasschaven. Het beëindigen van onnodige fossiele subsidies en onnodige fiscale kortingen, vaak inefficiënt, is dan een onvermijdelijkheid. Die posten zijn weliswaar enorm groot, met circa 40 miljard en circa 150 miljard euro per jaar, maar ook dat zal pijn doen en moet zorgvuldig gebeuren. Gaat de minister dan de effectiviteit van maatregelen in de fiscaliteit centraal stellen de komende tijd, of blijkt hij in de eerste plaats een VVD-ideoloog en wordt het vooral snijden in de verzorgingsstaat en publieke sector? De Miljoenennota is een eerste kans om goede keuzes te maken. Wij zullen hier aandacht voor blijven houden.

Daar rond ik mee af. Ik zie uit naar de beantwoording van de bewindspersonen. Dank u.

De voorzitter:

Ik dank u wel. Dan geef ik nu het woord aan de heer Baumgarten van de fractie van JA21.

De heer Baumgarten i (JA21):

Mevrouw de voorzitter. Ik zal het relatief kort houden, maar laat ik, tegen mijn gewoonte in, beginnen met een kritische noot. Ik weet dat ik niet alleen sta als ik zeg dat de beantwoording van de schriftelijke vragen lang op zich heeft laten wachten. Ook deze Kamer moet haar taak naar behoren kunnen uitoefenen. Dat betekent dat afspraken nagekomen dienen te worden. Maar goed, we zijn er nu toch.

Deze Voorjaarsnota mag gerust "beleidsarm" worden genoemd. Het is een ordinaire uitruil van wensen en lijstjes, die met optellen en minderen hebben geleid tot deze Voorjaarsnota. Ik hou mijn hart vast voor wat de Miljoenennota 2026 zal laten zien, want deze zal per definitie beleidsarm zijn, gegeven het inmiddels demissionaire bronkabinet. Deze Voorjaarsnota, nota bene opgesteld in missionaire tijden, belooft wat dat betreft niet veel goeds voor hetgeen nog komen gaat. Hoewel ik niet, zoals sommigen, de Raad van State voor een vrijwel onfeilbaar orakel houd, legt dit College van Staat ditmaal de vinger wel op een aantal zere plekken in de Voorjaarsnota 2025. Zo stelt de Raad van State: "Deze Voorjaarsnota laat, bij sluitende uitgavenkaders, een verdere stijging zien van consumptieve overheidsuitgaven en van overdrachtsuitgaven op de middellange termijn, met name in zorg en sociale zekerheid; investeringsuitgaven (…) stijgen niet of beduidend minder." In normaal Nederlands staat er dus dat de overheid te veel geld en ongericht geld uitgeeft, wat mogelijk de economie en inflatie dan weer aanjaagt.

Dat brengt mij bij de eerste vraag aan de minister. Jaar op jaar zien we een uitdijende overheid. Wanneer en hoe denkt deze minister dit structureel te kunnen ombuigen, opdat de rekening niet continu neerdaalt bij hardwerkende burgers en het bedrijfsleven? Een voorbeeld van het bovenstaande is bovendien sluipenderwijs verwerkt in de Voorjaarsnota 2025. Belastingschijven worden vanaf 2026 beperkt geïndexeerd, zodat inkomen uit arbeid hoger belast wordt. In chique termen stelt de Raad van State: "Bij sluitende lastenkaders in deze Voorjaarsnota wordt het niet verhogen van belastingen op consumptie gefinancierd door meer belastingen op arbeid."

Mevrouw de voorzitter. Bij een krapper wordende arbeidsmarkt en toenemende vergrijzing gaan we arbeid en méér arbeid dus negatief belonen. Mooie woorden ten spijt: hier is dus sprake van ontmoediging van werken. Immers, het niet of beperkt toepassen van de tabelcorrectiefactor betekent in feite een sluipende lastenverzwaring voor werkenden. Terwijl men zich beroept op trendmatig begroten, wordt de koopkracht van de middenklasse verder uitgehold. Mijn fractie constateert dat de lasten op arbeid stijgen. Dat ontmoedigt economische productiviteit. Is de minister dit met me eens?

Mevrouw de voorzitter. Ik schrok bovendien van de passage in de Voorjaarsnota over de forse opwaartse bijstelling aan EU-afdrachten. In 2026 hebben we het over 1 miljard euro extra. Dit zou hoegenaamd komen door diverse effecten, waaronder de bronnenrevisie door het Centraal Bureau voor de Statistiek én een positieve raming van de economische groei. Grote groepen burgers hebben al hun bedenkingen bij onze EU-afdrachten. Dat wordt niet minder als Nederland nog meer moet afdragen, zonder dat daar aantoonbaar extra voordelen tegenover staan. Dat brengt mij dus bij een vervolgvraag aan de minister: welk concreet voordeel haalt Nederland uit deze extra afdrachten?

Voorts het Klimaatfonds. De Voorjaarsnota meldt extra uitgaven aan het Klimaatfonds, van 200 miljoen euro in 2026 en verder. Principieel is mijn fractie tegen het alloceren van geld in fondsen, omdat deze zich aan het reguliere begrotingsproces onttrekken maar wel langetermijnverplichtingen creëren. Dit geldt niet alleen voor het Klimaatfonds maar bijvoorbeeld ook voor het Nationaal Groeifonds. Ten aanzien van het Klimaatfonds is mijn eenvoudige vraag aan de minister: wat is de doeltreffendheid van het rendementspercentage in CO₂-reductie per bestede euro vanuit het Klimaatfonds? Voorts: welke appreciatie heeft de minister van de Financiën überhaupt van fondsen en de fondsensystematiek? Is de minister het met mij eens dat geld oppotten in fondsen potentieel belemmerend werkt voor het uitoefenen van het budgetrecht van de Kamers en de toetsing aan begrotingskaders?

Ook schrijnend is de voortdurende inzet op het toeslagenstelsel als vangnet. Vorig jaar heeft deze Kamer mijn motie aangenomen die de regering verzoekt binnen zes maanden met een concreet tijdpad te komen voor een fundamentele hervorming van het toeslagenstelsel na talloze onderzoeken en commissies. Die motie is tot op heden, ondanks wederom toezeggingen in de schriftelijke beantwoording op vragen, nog niet uitgevoerd, terwijl juist het bestaan van al die inkomensafhankelijke regelingen — ik noem de huurtoeslag, de zorgtoeslag, de kinderopvangtoeslag, het kindgebonden budget — leidt tot complexiteit, onzekerheid en de afstraffing van extra werken door de exorbitante toename van de marginale druk. Daarom vraag ik aan de minister hoe het staat met de uitvoering van deze motie. Ook een demissionair kabinet kan met een concreet plan van aanpak en tijdpad komen voor de invoering van een nieuw systeem, zodat een eventueel nieuw kabinet direct aan de slag kan.

Voorzitter. Deze Voorjaarsnota barst van de cijfers maar schreeuwt om visie, in het bijzonder een langetermijnvisie op de houdbaarheid van onze overheidsfinanciën. Minder uitgeven zou hierbij ons inziens de sleutel moeten zijn. Een dergelijke visie ontbreekt. Ik spreek de hoop uit dat de antwoorden van de minister, een demissionair kabinet ten spijt, mij toch in positieve zin zullen verrassen.

Mevrouw de voorzitter, hier wil ik het in eerste termijn bij laten. Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Baumgarten. Inderdaad was het, zoals u had aangekondigd, een bondige bijdrage. Dat zien we graag. Dan geef ik nu graag het woord aan de heer Bovens, van de fractie van het CDA.

De heer Bovens i (CDA):

Dank u wel, mevrouw de voorzitter. Een bijzonder moment om hier in de senaat met de demissionaire regering de Voorjaarsnota te bespreken. Vandaag is het Ketikoti en vieren we in ons land, net als in het Caribisch deel van ons Koninkrijk, feestelijk de afschaffing van de slavernij, of "Emancipation Day", zoals het op Sint-Maarten en Sint-Eustatius wordt genoemd. Het is verleidelijk om verbaal wat relativerend te associëren over de betekenis van Ketikoti, het verbreken van de ketenen en de mate waarin coalitiepartijen zich nog gebonden voelen aan de nachtelijke afspraken van 15 en 16 april, het ontketend zijn, maar dat zou afbreuk doen aan het serieuze karakter van dit feest, waarmee ik alle vierders vanaf deze plek veel plezier wens.

De politieke context waarin de Voorjaarsnota wordt besproken is opmerkelijk te noemen. Daarbij valt weinig te relativeren. Bij de behandeling van de begroting 2025 zijn er in deze Eerste Kamer in het najaar vele zaken aangekaart die op een of andere wijze om een antwoord of verwerking vroegen in de Voorjaarsnota. Onderwijs, ontwikkelingssamenwerking, Elke regio telt!, asiel, het Klimaatfonds in relatie tot de landbouwsector: dat waren zulke onderwerpen. Daarmee was vooraf al duidelijk dat de Voorjaarsnota geen beleidsarme, puur financieel-technische vertaaloperatie zou kunnen worden.

In onze Algemene Financiële Beschouwingen hebben we bovendien samen nog gefilosofeerd over de timing van een voorjaarsnota in relatie tot de begrotingsbehandelingen in september en oktober, Verantwoordingsdag in mei en de behandeling van de belastingplannen, en het uitgangspunt om het meer te spreiden over het jaar en niet alleen in december et cetera. De voorjaarsnota zou idealiter wat naar voren mogen en de behandeling ervan zou bouwstenen moeten opleveren voor de miljoenennota. Met andere woorden, aanpassingen in de begroting- en verantwoordingscyclus. We mogen echter constateren dat deze bespiegelingen in elk geval dit jaar onvoldoende tot geen resultaat hebben gehad. Onze vraag is dus: mogen we van deze demissionaire regering nog iets verwachten in het overdrachtsdossier, een soort testament met aanbevelingen voor de eerstvolgende regering?

De totstandkoming van de Voorjaarsnota gaf aan de Nederlandse kiezer een antwoord op de vraag wat er nu eigenlijk extraparlementair is aan de regering-Schoof I: een 24 uursrace tegen de klok, zeer dualistisch, maar ook met alle risico's en ongelukken van het insluipen van fouten en onduidelijkheden. Nu het kabinet demissionair is, kunnen de bewindslieden op Financiën, die wij als CDA een heel groot verantwoordelijkheidsbesef toedichten, meer vrijuit spreken. Hoe kijken zij nu terug op die weken in april?

De geopolitieke context is eveneens in ontwikkeling. Verleden week nog spraken de NAVO-landen af dat we gaan groeien naar een defensiebudget van 5%, waarvan 3,5% voor militaire uitgaven. Dat zien we nog niet in deze Voorjaarsnota natuurlijk, maar het bepaalt wel onze horizon. Na de val van het kabinet zijn door diverse ministers en partijen nog wijzigingen aangekondigd in de overeengekomen Voorjaarsnota. Zo besloot de minister van Wonen op 3 juni om de bevriezing van de huren in de sociale sector terug te draaien. Er liggen in de Tweede Kamer as we speak nog amendementen waarover donderdag aanstaande wordt gestemd. Die kunnen dus ook nog leiden tot wijzigingen. Wij hier in de Eerste Kamer kunnen dan bij de behandeling van de suppletoire begrotingen volgende week nog kijken of de dan voorliggende begrotingswetten nog consistent of uitvoerbaar zijn.

Voor het debat vandaag moet ik me dus beperken tot het uiten van twijfels en zorgen, waarmee het CDA schoten voor de boeg geeft voor zowel volgende week als voor de voorbereiding van de Miljoenennota. Ik beperk mij noodgedwongen tot vijf onderwerpen.

Het eerste is onderwijs. Mijn fractie heeft kennisgenomen van de beantwoording in de vragenronde, waaruit blijkt dat de bezuiniging op internationale studenten in het hoger onderwijs voor de regio's Zeeland, Zuid-Limburg, Twente, Drenthe en Friesland definitief van de baan zijn. Daarmee is het amendement-Bontenbal uitgevoerd, zeker ook nadat de Kamer bij de motie-Krul de taaltoets voor bestaande opleidingen heeft geschrapt. Dat in de Voorjaarsnota nieuwe bezuinigingen op de sector zijn gelegd, doet echter wel iets met de verhouding tot het onderwijsveld. Wij zullen met de minister van OCW volgende week dan ook nog spreken over het herstel van vertrouwen bij de sector alsmede over een ander pijnpunt: de bezuinigingen op de onderwijskansenregeling in relatie tot het vastgestelde beleid van kansengelijkheid.

Dan klimaat. Met de motie-Bovens/Prins c.s. heeft de senaat uitgesproken dat de bijdragen van de landbouwsector aan het realiseren van de klimaatdoelstellingen voor 2030 nu die niet meer kunnen worden bekostigd door de verdwenen middelen van het transitiefonds, voor een bedrag van 5 miljard uit het Klimaatfonds zouden kunnen worden gefinancierd. Het kabinet heeft ons diverse malen laten weten dat uit dit Klimaatfonds absoluut niet kon en mocht worden geput. De verbazing is dan ook groot dat in de Voorjaarsnota een greep van 600 miljoen uit de pot van het Klimaatfonds wordt gedaan. Kan de minister aangeven waarom die greep uit de kas nu wel verantwoord is en welk bedrag in het Klimaatfonds nog niet voor 2030 zal worden uitgegeven? Wij blijven immers van mening dat met middelen uit het Klimaatfonds in de landbouwsector kan worden geïnnoveerd en verduurzaamd. Daarmee haal je de sector echt van het slot.

Dan de regio. Het CDA heeft gevraagd om in de Voorjaarsnota, conform een eerdere toezegging, een heldere regioparagraaf op te nemen. Dat is niet gebeurd. In het schriftelijk verslag is een eerste aanzet voor een dergelijke paragraaf wel gegeven. Mijn collega Van der Goot van OPNL zal hierover later in het debat een aantal kritische opmerkingen maken en zijn tekst is met ons afgestemd. Ik vraag het kabinet nu reeds bij voorbaat met aandacht naar de heer Van der Goot te luisteren.

Er is veel aan de hand rond de financiën van provincies en gemeenten. In de Voorjaarsnota is het ravijnjaar 2026 grotendeels afgewend, maar er is nog veel overleg bezig en nodig over de financiering van de jeugdzorg. Onze fractie volgt dit dossier met grote aandacht, maar ook met zorg. Is de minister er optimistisch over dat men er met de gemeenten uit gaat komen?

Dan ontwikkelingssamenwerking. We hebben bij de begrotingsbehandeling aandacht gevraagd voor de koppeling van het budget ODA met het bni. De OESO-norm van 0,7% was en is de facto losgelaten. Het goede nieuws is dat het systeem van de koppeling is hersteld, maar het slechte nieuws is dat de OESO-norm niet alleen niet wordt gehaald, maar ook niet meer als doelstelling wordt gezien. Met andere woorden: de bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking zoals aangekondigd in het regeerakkoord worden gewoon ingeboekt. Ik vraag de minister of het CDA dit echt goed ziet of dat er andere plannen zijn.

Het CDA steunt de lijn om het Defensiebudget te laten groeien, zoals onderling overeengekomen tijdens de top in Den Haag. Dat zal het meerjarenperspectief van onze begrotingen danig doen veranderen, de budgettaire ruimte echt kleiner maken. Ongetwijfeld zal ook het demissionaire kabinet al de diverse scenario's in kaart gaan brengen bij de Miljoenennota.

Bijzondere aandacht vragen wij als CDA voor de diverse koppelkansen die bij de extra uitgaven aan de orde zijn. Ik vraag het kabinet — aan toekomstige kabinetten zullen we dat uiteraard ook vragen — om de 5% defensie- en vredesgelden zo effectief mogelijk in te zetten, zodat naast in onze defensie-industrie ook in de internationale samenwerking en in onze samenleving kan worden geïnvesteerd. Zo zijn er koppelingen denkbaar in het beroepsonderwijs waar veiligheidscampussen en defensieopleidingen in beeld komen. Of denk aan het inzetten van veteranen bij weerbaarheidsbevordering en burgerschapsonderwijs. Of het intensiveren van vredesbevordering in de wereld via internationale organisaties zoals de Verenigde Naties of de OVSE, de zogenaamde "vredesmissies". Want ook de oorzaken van oorlog wereldwijd moeten we aanpakken. Zo wordt investeren in defensie ook investeren in een weerbare samenleving in ons land en investeren in wereldvrede daarbuiten.

Mevrouw de voorzitter, ik rond af. De Eerste Kamer hoeft niet ja of nee te zeggen tegen de Voorjaarsnota; gelukkig, zou ik bijna zeggen. De beoordeling op rechtmatigheid, doelmatigheid en uitvoerbaarheid doen we bij de begrotingswetten. Maar de Voorjaarsnota verdient een steeds grotere plek in de begrotings- en beleidscyclus. Dat die dit jaar wel op heel bijzondere manier tot stand gekomen is, waarna het kabinet meteen demissionair werd, is voor mijn fractie geen reden geweest om af te zien van commentaar, zeker niet als dat commentaar constructief is bedoeld, zoals dat gebruikelijk is bij het CDA.

Dank u wel.

De voorzitter:

U heeft een interruptie van de heer Hartog.

De heer Hartog i (Volt):

De heer Bovens heeft niet gesproken over de btw-verhoging op sport, media en cultuur. Daar heeft het CDA natuurlijk een heel grote rol bij gespeeld door de verhoging goed te keuren, in de hoop dat die weer wordt teruggedraaid. Mijn vraag is nu of de dekking die daarvoor is gevonden via het aanpakken van de lage en middeninkomens en door de mensen met de minste draagkracht de zwaarste lasten te laten dragen, ook zijn oplossing voor het probleem is. Of staat het CDA open voor andere dekkingsvormen om die btw-verhoging niet door te laten gaan?

De heer Bovens (CDA):

Ik verwachtte de vraag al. Ik heb goed geluisterd naar de bijdrage van GroenLinks-Partij van de Arbeid. Ik zou me daar natuurlijk meteen bij kunnen aansluiten, maar goed. Het is terecht dat u erop wijst dat wij er mede voor hebben kunnen zorgen dat de btw-verhoging voor cultuur, sport en media niet aan de orde was. We hadden de verwachting dat door de partijen die erachter stonden ook een oplossing gevonden zou kunnen worden voor de dekking daarvan. Toen dat niet gebeurde, waren wij wel enigszins teleurgesteld, kan ik u zeggen. De dekking die nu gevonden is, is geen ideale dekking. Aan de andere kant heb ik op dit moment geen alternatief in de achterzak. Ik luister graag naar de beantwoording door het kabinet van de vragen van GroenLinks-Partij van de Arbeid, maar ik sta zeker open voor het debat daarover. Als dat niet nu is, zal dat debat ongetwijfeld volgend jaar gaan plaatsvinden bij het Belastingplan en de Miljoennota.

De voorzitter:

Ik dank u wel. Dan geef ik nu het woord aan de heer Hartog van Volt.

De heer Hartog i (Volt):

Voorzitter. De Voltfractie stelt het op prijs dat wij op dit moment, nog voor de demissionaire regering zich gaat bezinnen op de begrotingen voor 2026, met de minister en de staatssecretaris in overleg kunnen treden naar aanleiding van de Voorjaarsnota. Het gaat ons daarbij zowel om het jaar 2026 zelf als om een doorkijkje naar de volgende jaren. Mijn fractie wil vandaag niet te zeer vooruitlopen op eventuele begrotingsbehandelingen in het najaar. Wel is het zo dat de demissionaire ministers zich dan zullen moeten verantwoorden tegenover een Tweede Kamer in een nieuwe samenstelling. De samenstelling van de Eerste Kamer is al bekend. Dat leidt ertoe dat mijn fractie de minister vandaag vraagt hoe hij de zoektocht naar meerderheden in de Kamers wenst te benaderen. Het klinkt tegenstrijdig, maar het is op dit moment voor het eerst dat dit extraparlementaire kabinet ook daadwerkelijk extraparlementair en autonoom kan functioneren. De demissionaire status zou de bewindslieden moeten bevrijden van de merkwaardige budgettaire voorstellen die ministers verbazen en in moeilijkheden brengen.

Voorzitter. Vandaag herdenken wij ook Ketikoti. Mijn fractie roept de regering op om ook haar ketens te verbreken en te werken aan een inclusieve maatschappij van de toekomst. Inhoudelijk betekent dit voor mijn fractie dat we vandaag twee thema's moeten bespreken. Het eerste thema is de budgettaire planning en de basisbeginselen die worden gehanteerd. Het tweede thema zal gaan over de uitvoering van de door deze Kamer aangenomen moties.

Voor het eerste thema verwijst mijn fractie naar de adviezen van de Raad van State. Dat zijn er verschillende, maar mijn fractie vraagt met name naar de reflectie van de minister op de oproep om in de komende Miljoenennota de urgente thema's in samenhang met de toegezegde visie op de Nederlandse economie van een beschouwing te voorzien. Op welke wijze zullen de grote problemen op het gebied van klimaat en woningbouw met de voorgenomen begrotingen worden opgelost? Daarbij zou mijn fractie het ook op prijs stellen als de minister de opinies van het IMF in zijn jaarlijkse diagnose van de Nederlandse economie meeneemt. Het IMF roept het kabinet op om juist grootschalige investeringen te doen die de economie duurzaam laten groeien. Het IMF wijst daarbij met name op investeringen in het onderwijs, de infrastructuur en de capaciteit van het stroomnet. Ook de president van De Nederlandsche Bank sluit zich hierbij aan. Hoe kan de demissionaire regering voorkomen dat een nieuwe Nederlandse regering nu al in de wielen wordt gereden door een begroting voor 2026 die kortetermijnkeuzes vooropstelt? Nederland kan zich niet nog een derde jaar stilstand veroorloven of voortgaan op een pad dat geen brede steun in de Kamers heeft en veelal is gebaseerd op wensdenken.

Voorzitter. Mijn fractie wil een aantal vragen stellen over de moties die in deze Kamer zijn aangenomen. De eerste, en in de debatten de meest omstreden, motie ging over de verhoging van de btw op sport, cultuur en media. Tot spijt van mijn fractie heeft deze Kamer de belastingwet die deze verhoging invoert, aangenomen, erop vertrouwende dat die verhoging later weer ongedaan zou worden gemaakt. Wat dat laatste betreft geef ik de staatssecretaris alle krediet. Hij is zijn afspraak nagekomen. In de voorliggende Voorjaarsnota heeft hij de benodigde compensatie voor deze terugtrekking gevonden in het effectief verhogen van de belastingen voor lagere en middeninkomens. Dat gebeurt door de gebruikelijke tabelcorrectie maar gedeeltelijk toe te passen. Ik zal de vraag ook aan mijn collega's van het CDA, D66, ChristenUnie en de SGP stellen, maar nu aan de minister: is dit echt wat wij voor ogen hadden toen wij nog net iets meer dan een halfjaar geleden deze materie bespraken, dat de lagere en middeninkomens opdraaien voor het ontstane tekort via een hogere inkomstenbelasting? Kan de staatssecretaris aangeven of dit onderdeel is van een afspraak met de voormalige regerings- en gedoogfracties? Of is dit een eindvoorstel van de staatssecretaris zelf, omdat er geen consensus over de dekking was? Waarom terugvallen op een hoofdlijnenakkoord waaruit de grootste van de partijen zich al heeft teruggetrokken?

De voorzitter:

Een interruptie van de heer Kroon.

De heer Kroon i (BBB):

Wel, meneer Hartog, ik ben verrast en verbaasd, want u had het natuurlijk een beetje aan kunnen zien komen dat de corrigerende maatregel voor het terugdraaien van de btw betaald moet worden. Heeft u dan met terugwerkende kracht spijt van die interventie?

De heer Hartog (Volt):

De heer Kroon weet dat ik op dit punt een hoofdelijke stemming heb aangevraagd bij het debat over het belastingpakket. Een hoofdelijke stemming. Een aantal partijen, waaronder de BBB, heeft hiermee ingestemd. Ik kom nu terug op de dekking die ervoor is gevonden, waarvan ik vermoed dat die niet de bedoeling was van degenen die destijds het debat hebben gevoerd. Wij hebben dus zelfs tegen dat belastingpakket gestemd, wat vrij uitzonderlijk is. Wij dachten dat het beter zou zijn om het niet op die manier door te laten gaan.

De heer Kroon (BBB):

Dus de keuze van het kabinet om de lasten te leggen op de schouders die die ook kunnen dragen, specifiek voor cultuur en sport, voor die activiteiten waar juist de hogere inkomens meer gebruik van maken, was achteraf wel een goede keuze?

De heer Hartog (Volt):

Nee, dat is onjuist. Ik zal zo een alternatief voor de heer Kroon presenteren.

Ziet de staatssecretaris mogelijkheden voor een andere invulling om dekking te vinden? Mijn fractie overweegt om de regering hiertoe bij motie op te roepen. Wat de Voltfractie betreft is dit namelijk nooit de bedoeling geweest. De gevonden oplossing betekent dat iemand met een minimumloon €105 meer aan belasting betaalt over 2026. Voor iemand met een modaal loon is dat €112. Als je 1 miljoen euro in dat jaar verdient, is het €123. Voor iemand met een inkomen van 1 miljoen komt er dus 0,03% extra belasting bij. Voor iemand met een minimuminkomen is dat 5%, dus 117 keer meer. Dat is wat mijn fractie betreft onrechtvaardig en oneerlijk. Waarom moeten de smalste schouders deze extra last gaan dragen? Mijn fractie wil voorstellen de dekking elders te zoeken. Wat mijn fractie betreft zou een voor de hand liggende compensatie kunnen worden gevonden in de fiscale regelingen. Wij denken daarbij met name aan het verlaagd tarief voor de vennootschapsbelasting. Deze regeling sluit niet aan bij de problemen van het mkb en het voordeel komt voor een groot deel terecht bij bedrijven waarvoor dit niet bedoeld is. Dat is de uitkomst van een evaluatie uitgevoerd door het Centraal Planbureau. Bovendien blijft de oplossing dan binnen de fiscale regelingen die negatief zijn beoordeeld. Mijn vraag aan de staatssecretaris is of hij kan toezeggen dit te overwegen voor het Belastingpakket 2026.

De voorzitter:

Er is wederom een interruptie van de heer Kroon.

De heer Kroon (BBB):

Dus we gaan de rekening neerleggen bij het bedrijfsleven. Kunt u mij eens uitleggen wat nou de rechtvaardiging ervan is om een rekening, waarvan het bedoeld was die in de maatschappij te leggen, oorspronkelijk via de btw bij de hoogste inkomens, nu via de vennootschapsbelasting te verleggen naar het bedrijfsleven?

De heer Hartog (Volt):

Twee dingen. Eén. De Kamer heeft duidelijk uitgesproken dat ze de btw-verhoging niet wilde. De rekening wordt neergelegd bij gratis bier. Dat is de keuze waarvan het Centraal Planbureau zou zeggen dat dat helemaal niemand ten goede komt, of als het al aan iemand ten goede komt, het dan aan de onjuiste mensen ten goede komt. Dus dit gaat niet ten koste van het mkb.

De heer Kroon (BBB):

Ik weet niet of u ooit een bedrijf gehad heeft, maar gratis bier voor een ondernemer is meestal niet van toepassing.

De voorzitter:

U vervolgt uw betoog.

De heer Hartog (Volt):

Ja. We hebben een tamelijk uitgebreid debat gehad over de begroting Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp. Zou de minister het kabinet in eerste instantie weer kunnen verzoeken de naam terug te brengen naar Ontwikkelingssamenwerking? Dat reflecteert beter wat wij echt doen. Het doet ook meer recht aan de activiteiten van ngo's en Nederlandse bedrijven.

Belangrijk is de hoogte van de ODA-uitgaven en de indexering daarvan. Hierover zijn schriftelijke vragen gesteld. Het goede nieuws is dat de regering zich bereid toont de motie-Huizinga-Heringa van deze Kamer ter harte te nemen. Althans, zo lijkt het. Wat ons betreft roept dat wel twee vragen op. Allereerst is er de vraag vanaf wanneer de indexering wordt hersteld. De regering geeft aan dat de begroting 2025 voor de komende jaren gewoon weer wordt geïndexeerd. Klopt het derhalve dat het niet-aanpassen van 2025 gehandhaafd blijft en er dus een eenmalige cesuur in de indexering optreedt?

Ten tweede. Begrijpt de Voltfractie het goed dat in de Miljoenennota ingeboekte bezuinigingen voor 2027, 2028 en 2029 ook van de baan zijn? In de volgende Miljoenennota zullen wij de geïndexeerde bedragen van 2025 te zien krijgen.

Het laatste punt van mijn fractie op dit thema gaat over de hoogte van het Gemeentefonds. Op dit punt heeft ook deze Kamer een duidelijke uitspraak gedaan. Mijn fractie is verheugd met het extra geld dat voor 2026 is voorzien voor de Voorjaarsnota. Het is mijn fractie echter niet duidelijk of dit ook betekent dat de regering de indexering van dit fonds weer gaat herstellen. Mogen wij een committering van deze minister verwachten om de motie-Van der Goot uit te voeren?

Verder zien wij uit naar de toegevoegde regioparagraaf, die goede signalen geeft van de regering om met de regio samen te werken. Het is de Voltfractie echter nog niet duidelijk hoe de specifieke problemen van de regio's buiten de Randstad op het gebied van de basisvoorzieningen, zoals voor het openbaar vervoer en gezondheidszorg, ook daadwerkelijk worden aangepakt op structurele basis. Kan de minister dit verder toelichten?

Voorzitter. Ik sluit af met het punt waarmee ik begon. De demissionaire regering heeft de unieke gelegenheid om bij de komende begroting steun te zoeken bij de 110 oplossingsgerichte leden van de Tweede Kamer. Hopelijk zijn dat er na de verkiezingen zelfs meer. De regering hoeft dus niet meer gegijzeld te worden door niet-constructieve partijen. De Voltfractie wil hierover meedenken, ook over toekomstgericht budget in deze Kamer. Dat vooronderstelt een extraparlementaire opstelling van de regering. Dat vergt lef van deze minister. Dat doende geeft hij Nederlanders weer hoop en zal hij vele partijen met mijn fractie trots maken op de weerbaarheid van onze democratie. Het motto van dit kabinet kan dan alsnog op positieve wijze worden ingevuld.

Voorzitter. Mijn fractie kijkt uit naar de beantwoording van de vragen.

De voorzitter:

Maar niet dan nadat u een interruptie heeft gehad van de heer Schalk.

De heer Schalk i (SGP):

De interruptie doe ik omdat de heer Hartog had gezegd dat hij een vraag had aan onder andere de SGP. Die ging over het terugdraaien van de belasting op cultuur en sport. Heb ik nu goed begrepen dat de heer Hartog zei dat dat afgewenteld is op de lage en middeninkomens?

De heer Hartog (Volt):

Dat is juist.

De heer Schalk (SGP):

Ik denk dat het afgewenteld is op alle werkenden, namelijk doordat de indexering van de tarieven en schijven is aangepast. Dat geldt toch voor alle werkenden, niet alleen voor de lage en middeninkomens?

De heer Hartog (Volt):

Daar zit een curve in. Zoals ik net met cijfers heel duidelijk heb aangegeven, betaalt iemand die een minimuminkomen heeft in 2026 relatief gezien 117 keer meer dan iemand die een miljoen verdient. Bij die minimuminkomens zitten ook vaak gezinnen met één inkomen, zeg ik tegen de heer Schalk.

De heer Schalk (SGP):

Zeker. Die proberen we natuurlijk op alle mogelijke manieren te helpen. Ik wilde in ieder geval helder maken dat het niet alleen geldt voor de lage en middeninkomens, maar voor allemaal. De heer Hartog heeft gelijk dat daar een curve in zit.

De heer Hartog (Volt):

Ik dank de heer Schalk dat hij het met mij eens is.

De voorzitter:

Ik dank de heer Hartog. Dan geef ik nu het woord aan mevrouw Aerdts van de fractie van D66, want de heer Van Rooijen is er nog niet. Met uw welnemen zal ik hem straks ergens tussendoor vragen om het spreekgestoelte te beklimmen. Mevrouw Aerdts, aan u het woord.

Mevrouw Aerdts i (D66):

Voorzitter. We bespreken deze Voorjaarsnota op 1 juli, Ketikoti. Mijn collega's Hartog en Bovens refereerden er ook al aan. Het is de dag dat we de afschaffing van de slavernij herdenken en vieren. Gisteren werd op het Lange Voorhout het Haagse slavernijmonument onthuld. Ik zou iedereen willen uitnodigen om vandaag te gaan kijken naar de metalen silhouetten van jonge Haagse inwoners en nazaten van tot slaaf gemaakten. De uitgesneden figuren staan symbool voor de littekens die het slavernijverleden tot op de dag van vandaag nalaat. Des te pijnlijker is het dat er, tweeënhalf jaar nadat premier Rutte sprak van "geen punt, maar een komma", nog steeds geen euro is uitgegeven van de 200 miljoen die is toegezegd voor het herstel van het slavernijverleden. Mooie woorden, weinig daden. Ook deze Voorjaarsnota is daar wat ons betreft een voorbeeld van. Wie de nota leest, ziet schuiven, salderen, maar mist een visie. Dat maakt dat wij kritisch zijn.

Vorige week was ik op de NAVO-top in Den Haag. Politieke leiders kwamen samen om te spreken over onze veiligheid en het vergroten van onze weerbaarheid. De verhoging van het defensiebudget naar ruim 26 miljard in 2025 is een stap in de richting van de NAVO-norm. Velen van ons hebben president Zelensky vorige week horen spreken. Zijn opsomming van de verwoestingen van die dag, van de mensen en de kinderen die omkwamen of gewond raakten, raakte ons diep in het hart. De dagelijkse verwoestingen van oorlogen over de wereld gaan door merg en been. De inzet voor Oekraïne is terecht en noodzakelijk. Internationale veiligheid is ook onze veiligheid. De waarden waar de Oekraïners al drieënhalf jaar voor vechten — vrijheid, gelijkheid, democratie — zijn ook onze waarden. Het is daarom goed dat er structureel extra wordt geïnvesteerd in de krijgsmacht.

Vorige week werden er afspraken gemaakt over het verhogen van de NAVO-norm, maar munitie en raketten alleen maken ons niet veilig. Daar hebben we ook een grote en goed opgeleide krijgsmacht en een weerbare maatschappij voor nodig. Laat daar nou net datgene voor nodig zijn wat dit kabinet afbreekt: goed onderwijs. Vorig jaar waren er 6.000 vacatures. Defensie moet de komende vier jaar van 77.000 naar 100.000 mensen groeien. Dat zijn 23 soldaten, artsen, technici, piloten, ICT'ers, koks, monteurs. Al die mensen worden opgeleid door de mbo's, hbo's en universiteiten, waar dit kabinet op bezuinigt. Mijn fractie vindt het dan ook echt onbestaanbaar dat dit kabinet, na al die protesten van docenten, studenten, onderzoekers, politici en de private sector, in deze Voorjaarsnota nog een keer 500 miljoen extra bezuinigt op onderwijs, boven op de 1,2 miljard in de Miljoenennota van vorig jaar.

De maatregelen die voorliggen, zijn ingrijpend. Er wordt structureel bezuinigd op de onderwijskansenregeling in het voortgezet onderwijs, waardoor juist kwetsbare kinderen hard worden geraakt. Er verdwijnen middelen voor basisvaardigheden, terwijl te veel jongeren na de middelbare school niet goed kunnen lezen, schrijven en rekenen. Ook het hoger onderwijs, het mbo en het praktijkleren leveren fors in.

De voorzitter:

Een interruptie van de heer Kroon.

De heer Kroon i (BBB):

Mevrouw Aerdts, wij delen de passie voor onderwijs, maar eerlijk gezegd hebben we een heel andere kijk op het begrip "bezuinigingen". Ik heb uw reeks gehoord. Ik vraag u hoe u in die reeks de bijdrage voor het onderwijs uit het Nationaal Groeifonds weegt ter grootte van 6 miljard.

Mevrouw Aerdts (D66):

Wij zijn blij met alle investeringen in onderwijs, maar het een kan het ander niet volledig opheffen. Ik ben dus wel benieuwd naar de reactie van het kabinet hierop.

De heer Kroon (BBB):

Maar met die 6 miljard versus het lijstje dat u net noemt, vervagen de bezuinigingen toch een beetje? Het gaat om 6 miljard die je uit het Nationaal Groeifonds trekt voor onderwijs.

Mevrouw Aerdts (D66):

Er wordt geïnvesteerd in innovatie en daar zijn we ontzettend blij mee, maar dat heeft niet zo veel te maken met middelbare scholen in bepaalde steden die een tekort hebben aan docenten, met de kansenregeling, met schoollunches et cetera et cetera.

De heer Kroon (BBB):

Als u goed naar de projecten kijkt in het Nationaal Groeifonds, dan ziet u dat die ook daarover gaan.

Mevrouw Aerdts (D66):

Ik vervolg mijn betoog.

De voorzitter:

Mevrouw Aerdts, u vervolgt uw betoog.

Mevrouw Aerdts (D66):

Onderwijs is geen kostenpost, maar een investering in mensen. Onderwijs biedt iedereen de kans om het beste uit zichzelf te halen, ongeacht waar je wieg stond of wat je ouders deden. Daar plukken we als samenleving de vruchten van. Onderwijs wapent burgers tegen desinformatie en ondermijning van onze samenleving van buitenaf en binnenin. Onderwijs biedt mensen houvast en veerkracht in een tijd van grote veranderingen en onzekerheid. Onderwijs is een investering in kinderen, in de economie en in onze toekomst. Door nu te bezuinigen ondermijnen we bovendien de motor van onze toekomstige groei. Hoe rijmt de minister deze keiharde bezuinigingen op de kansen van kinderen, jongeren en studenten met het voornemen om in de Voorjaarsnota toekomstgericht te begroten, om nog maar te zwijgen over de impact van dit beleid op de generaties die na ons komen? Is het kabinet bereid om ten minste de meest ingrijpende bezuinigingen terug te draaien? We overwegen een motie op dit punt.

Ondertussen wordt er door de oppositiepartijen in de Tweede Kamer nog onderhandeld om deze begroting wederom minder slecht te maken. Mijn collega refereerde er al aan. Het feit dat er nu nog onderhandeld wordt over de besluiten die in een nacht zijn genomen — het is al eerder genoemd — laat wel zien dat deze Voorjaarsnota het resultaat is van een rommelig politiek proces.

Voorzitter. Dan klimaat. We kunnen niet veilig zijn in een wereld geteisterd door droogte, hitte en ander extreem weer. Toch moeten we constateren dat dat ook hier, door schuiven en uitstellen, overheerst. Verschillende middelen worden herverdeeld of naar voren gehaald, waardoor de langetermijnzekerheid onder druk komt te staan. Mijn fractie had gehoopt dat, zoals beloofd, dit kabinet rond deze Voorjaarsnota met een ijzersterk plan zou komen om de doelen in 2030 daadwerkelijk te kunnen behalen, maar we zien vooral bezuinigingen, subsidies die vervuilers belonen en een gebrek aan concrete maatregelen.

Bijzonder zorgwekkend is de afschaffing van de fiscale stimulering van groen beleggen. Uit onderzoek dat de staatssecretaris had toegezegd aan mijn collega Carla Moonen, blijkt dat de miljard euro aan privaat kapitaal die nu groen wordt geïnvesteerd, daalt naar nul in 2027. Dat raakt innovatieve projecten op het gebied van de energietransitie, stikstofreductie en klimaatadaptatie. De staatssecretaris schrijft zelf in het antwoord op de vragen van onze fractie dat deze maatregelen haaks staan op de aanbevelingen uit het Draghirapport. Daarin pleit Draghi namelijk juist voor het mobiliseren van privaat kapitaal voor duurzame investeringen en voor de nationale en Europese klimaatambities. Dit kan, nu de desastreuze effecten bekend zijn, toch niet de bedoeling zijn van dit kabinet? Kan de staatssecretaris toezeggen de afschaffing van het fiscale voordeel terug te draaien?

Voorzitter. Ik heb het eerder gezegd: de veiligheid in de rest van de wereld heeft direct effect op onze veiligheid hier. Voor duurzame vrede gaat defensie hand in hand met diplomatie en ontwikkelingssamenwerking, maar het kabinet bezuinigt de komende jaren miljarden op deze samenwerking. Ook in deze Voorjaarsnota is deze ongemoeid gelaten, terwijl de wereld schreeuwt om solidariteit, stabiliteit en samenwerking. Achter de 2,4 miljard aan bezuinigingen schuilen namelijk mensen: kinderen in Gaza, vrouwen in Congo, activisten in Sudan. Mijn collega van de ChristenUnie zal hier straks ook nog uitgebreid op ingaan.

Voorzitter. De Voorjaarsnota 2025 toont een kabinet dat corrigeert binnen de bestaande kaders maar terughoudend is met het fundamenteel herijken van beleid. Er wordt gerekend maar slechts beperkt heroverwogen. Dat maakt de maatschappelijke opgave van vandaag om te vragen om een koers die verder reikt dan het komende begrotingsjaar. Het gaat hier niet om cijfers en percentages maar om mensen, om spaarders die duurzaam willen investeren, jongeren die zich voorbereiden op een veranderende arbeidsmarkt, mantelzorgers die onder grote druk staan en mensen wereldwijd die afhankelijk zijn van onze inzet voor veiligheid, stabiliteit en fundamentele mensenrechten. Daarom is onze vraag aan het kabinet: hoe wordt nu geborgd dat de keuzes van vandaag ook op de langere termijn houdbaar zijn, dat de plannen uitvoerbaar blijven en het maatschappelijke draagvlak behouden blijft, én dat de generaties die na ons komen niet met de gevolgen van de huidige stilstand worden opgescheept? Dank u wel.

De voorzitter:

Toch nog een interruptie van de heer Hartog.

De heer Hartog i (Volt):

Het siert mevrouw Aerdts dat zij niet het grote succes van de motie-Van Meenen vandaag claimt, om het belastingpakket en de btw te splitsen. Uiteindelijk is het niet gesplitst. De motie is niet uitgevoerd. We hebben het belastingpakket aangenomen, met daarin de btw-verhoging. We hebben het succes geclaimd dat er een belofte is gedaan om die terug te draaien. Dat staat er nu allemaal in. Mijn vraag aan D66, die ik ook al aan de heer Bovens van het CDA heb gesteld, is de volgende. Waar je dus verantwoordelijk voor bent, is dat nu de lagere en middeninkomens meer worden belast. Dat is eigenlijk de consequentie van al het werk dat we hebben gedaan. De vraag is of dat ook uw inzet was toen u aan dit hele traject begon, als D66, en of u nog mogelijkheden ziet om toch wel door te gaan met het niet doorgaan van de btw-verhoging — een dubbele negatief — maar om daar een andere dekking voor te zoeken.

Mevrouw Aerdts (D66):

Mijn collega's in de Tweede Kamer hebben volgens mij heel veel alternatieve dekkingen aangedragen. Wij hadden het dus inderdaad graag anders gezien, in eerste instantie mogelijk ook uit het btw-handboek. Maar zoals mijn collega Bovens ook al aangaf, kan ik me voorstellen dat we dit debat nog uitgebreider voeren bij het Belastingplan.

De heer Hartog (Volt):

Dat was niet helemaal een antwoord op mijn vraag. Het goede nieuws is dat de Tweede Kamer hier in een andere samenstelling over zal praten, dus waarschijnlijk een betere conclusie kan trekken. Maar wij kunnen hier ook een conclusie over trekken. Mijn vraag is of u bereid bent om ook vanuit deze Kamer, die het hele verhaal begonnen is, mee te denken over een oplossing.

Mevrouw Aerdts (D66):

Wij zijn altijd bereid om mee te denken over een oplossing.

De heer Kroon (BBB):

Mevrouw Aerdts, ik wil het even hebben over uw hartverwarmende betoog over het herstellen van de fiscale subsidie op groen beleggen. Hoe weegt u die fiscale subsidie, die er voornamelijk is voor mensen die het eigenlijk al heel goed hebben en die het ook moreel heel goed met de wereld voor hebben, ten opzichte van de afname van de koopkracht als gevolg van het herstellen van de btw op cultuur?

Mevrouw Aerdts (D66):

Kijk, het is ingewikkeld. We kunnen altijd alle maatregelen uit het hele pakket met elkaar gaan bespreken, maar juist dit soort investeringen willen wij blijven stimuleren. Het effect hiervan, en ook de impact op de toekomst, vind ik ontzettend belangrijk. Zoals ik net al zei in antwoord op de vraag van de heer Hartog, hadden wij het inderdaad graag anders gezien met betrekking tot de btw en de cijfers die we vandaag hoorden. Ik ben ook heel erg benieuwd hoe het kabinet daarop zal reageren. Maar voor ons is het niet het een of het ander.

De heer Kroon (BBB):

Dus als het om fiscale subsidies gaat, vindt D66 het eigenlijk wel correct dat de mensen die het al goed hebben, die het zich kunnen veroorloven om te beleggen, beloond worden voor groen beleggen, waarmee ze niet alleen een betere wereld maar ook een betere portemonnee voor zichzelf nastreven?

Mevrouw Aerdts (D66):

De heer Kroon legt mij hier wel heel veel woorden in de mond. Wij zijn ontzettend blij als wij met fiscale maatregelen voor de energietransitie de klimaatverandering tegen kunnen gaan en daar grote stappen in kunnen zetten. Zeker, absoluut, maar het betekent natuurlijk niet dat wij op de manier die de heer Kroon net aangaf, deze herverdeling aan willen gaan.

De voorzitter:

Ik dank u wel. Dan is nu het woord aan de heer Holterhues van de fractie van de ChristenUnie.

De heer Holterhues i (ChristenUnie):

Dank u, voorzitter. De fractie van de ChristenUnie complimenteert de minister en de staatssecretaris met de redelijk sluitende Voorjaarsnota. Het tekort op de begroting blijft voorlopig onder de Europese norm, evenals de staatsschuld ten opzichte van het bruto nationaal product. Hoewel het EMU-saldo door de stevige uitgavengroei op de middellange termijn niet voldoet aan de Europese eisen van de preventieve arm, slaagt de begroting in elk geval voorlopig voor alle nationale begrotingsregels.

Voorzitter. Tot zover het compliment van mijn fractie aan de bewindspersonen, want er is ons inziens ook echt wat mis met deze Voorjaarsnota. Daarin staat mijn fractie bepaald niet alleen. Ook de Raad van State is kritisch over de Voorjaarsnota. De raad noemt de Voorjaarsnota onvoldoende onderbouwd en waarschuwt voor het ontbreken van een structurele aanpak van de grote maatschappelijke opgaven. Volgens de raad is het begrotingsbeleid te veel gericht op incidentele uitgaven en ontbreekt een duidelijke prioritering. Mathijs Bouman stelt in Het Financieele Dagblad van 14 juni jongstleden dat de coalitie zich lijkt te verliezen in kortetermijnpolitiek met een begroting die vooral gericht is op electorale cadeautjes in plaats van op structurele hervormingen. We kunnen ons niet aan de indruk onttrekken dat de regering druk is met tientjes en honderdjes, maar nauwelijks met miljarden omdat men daar kennelijk niet uitkomt. Het lijkt alsof de coalitiepartijen de verkiezingen al in het achterhoofd hadden. Men investeert in cadeautjes op de korte termijn. Er is nauwelijks visie op de lange termijn.

De Voorjaarsnota valt des te meer tegen omdat maandenlang bij inhoudelijke vragen aan de verschillende vakministers over het budget dat beschikbaar zou zijn voor hun plannen werd verwezen naar de Voorjaarsnota: "Stil maar, wacht maar. Alles wordt nieuw met de Voorjaarsnota." Mijn fractie had dan ook hooggespannen verwachtingen. Maar wat blijkt? De echte grote onderwerpen, woningbouw, klimaat en stikstof, lijkt het kabinet voor zich uit te schuiven. Het kabinet investeert vooral in koopkracht en andere zaken op de korte termijn en verschuift nu alles naar de Miljoenennota met Prinsjesdag. Is de minister het met deze analyse van de Voorjaarsnota eens? Waarom kiest het kabinet ervoor om meer uitgaven te doen die de korte termijn dienen in plaats van structurele investeringen in de lange termijn? Wat doen deze kortetermijninvesteringen in consumptieve uitgaven voor de inflatie?

Voorzitter. Nederland heeft op de langere termijn echt grote uitdagingen. Door de vergrijzing krimpt de beroepsbevolking. Dit betekent de komende decennia structureel minder inkomsten uit de inkomstenbelasting terwijl de kosten voor een aantal posten flink zullen stijgen. Zo zien we nu al dat de kosten voor de zorg en de AOW een groot gedeelte van het budget op zullen slokken. Daarbij komt het flink hogere budget dat we willen uitgeven aan defensie, de broodnodige investeringen in de infrastructuur, zowel nieuwe als onderhoud van bestaande wegen, bruggen en rails, en de noodzakelijke investeringen om de klimaatdoelen zoals vastgelegd in de wet te bereiken en Nederland ook klaar te maken voor een situatie met een hogere zeespiegel, een lagere bodem en meer ruimte voor de uiterwaarden.

Het CPB waarschuwt in zijn doorrekening van de Voorjaarsnota dat het huidige beleid onvoldoende bijdraagt aan de houdbaarheid van de overheidsfinanciën op de langere termijn. Vooral de vergrijzing en de stijgende zorgkosten vragen om structurele hervormingen. Dit vraagt ook naar het oordeel van mijn fractie om investeringen in de lange termijn: investeringen in de kenniseconomie, in innovatie en onderwijs.

De Onderwijsraad pleit in zijn advies van mei 2025 voor een structurele verhoging van het onderwijsbudget, met name voor kansengelijkheid en digitale vaardigheden. Het schrappen in de onderwijskansenregeling staat haaks op deze aanbevelingen. In de schriftelijke ronde zijn hier vragen over gesteld door verschillende partijen. In de beantwoording van de minister geeft hij aan dat hij niet weet hoeveel leerlingen worden getroffen. Ook is er geen onderzoek gedaan naar de gevolgen van het beëindigen van de onderwijskansenregeling. Kan de minister aangeven waarom gekozen wordt voor het schrappen van deze regeling terwijl het effect ervan niet duidelijk is? Hoe reflecteert de minister op het effect op de middellange termijn van het schappen van de onderwijskansenregeling?

Voorzitter. Mijn fractie acht het verstandig dat Europa en dus ook Nederland investeert in defensie. Gelet op de geopolitieke verhoudingen is het goed als Europa minder afhankelijk wordt van de Verenigde Staten. We kunnen helaas minder vertrouwen op de decennialange trans-Atlantische band. Er is echter meer nodig dan investeren in defensie. Er moet ook geïnvesteerd worden in soft power. Dit zorgt voor stabiliteit in de wereld. Elke euro die in conflictpreventie wordt gestoken, bespaart €100 aan het oplossen van conflicten. Uiteraard is investeren in ontwikkelingssamenwerking goed omdat we iets van onze welvaart kunnen delen met hen die in nood zijn. Daarom heeft mijn collega Huizinga een motie ingediend bij het debat over de begroting van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp om de ODA-gelden weer te koppelen aan de groei van het bruto nationaal inkomen. Deze motie is met een ruime meerderheid in deze Kamer aangenomen. De koppeling is teruggekomen in de Voorjaarsnota, maar wel zo zuinig mogelijk.

Allereerst is de koppeling flink versoberd. De 0,7% van het bruto nationaal inkomen, het streefgetal uit de internationale afspraak waar Nederland zich aan heeft gecommitteerd, is definitief losgelaten in de nieuwe formule. Dit is niet waar een groot gedeelte van deze Kamer om heeft gevraagd. De motie vroeg om herstel van de huidige begrotingssystematiek, niet om creatief boekhouden op het ODA-budget. Ook hierover zijn vragen gesteld in de schriftelijke ronde.

Ook vindt er maar een beperkte compensatie plaats voor de periode waarin de koppeling is losgelaten. Door het gat dat inmiddels is ontstaan niet te dichten, zal het ODA-budget structureel beneden peil blijven. En er is geen ruimte om incidentele tegenvallers op te vangen. Daarbij leest mijn fractie dat er slechts gedeeltelijk is gecompenseerd voor inflatie. Dit alles bij elkaar loopt op tot een extra bezuiniging van 2,6 miljard in totaal tot 2029.

Kortom, de impact van ontwikkelingssamenwerking blijft beperkt, terwijl de geopolitieke noodzaak juist toeneemt. Is de minister het met mijn fractie eens dat investeren in ontwikkelingssamenwerking bijdraagt aan een veiligere wereld en dat Nederland zich moet inspanning om aan internationale afspraken die dit bevorderen, te voldoen? Erkent de minister dat het ODA-budget effectief daalt naar rond de 0,45% van het bruto nationaal inkomen? Zo ja, waarom kiest het kabinet voor zo'n smalle interpretatie van de ODA-gelden en het bruto nationaal inkomen, waarbij het internationaal afgesproken streefpercentage van 0,7% definitief wordt losgelaten? Kan de minister uitleggen hoe hij vindt dat hij met deze versoberde koppeling invulling geeft aan een duidelijke oproep uit deze Kamer om de oorspronkelijke koppeling te herstellen? Mijn fractie overweegt een motie in de tweede termijn.

Voorzitter. Zoals te verwachten, wordt bij een Voorjaarsnota die vooral successen op de korte termijn wil incasseren weinig geïnvesteerd in de structurele bereikbaarheid van grote delen van ons land. De geplande bezuiniging van 110 miljoen op het openbaar vervoer in de grote steden blijft overeind staan. Dat kan op den duur leiden tot 20% minder busvervoer, terwijl het openbaar vervoer in Nederland de afgelopen jaren al flink verschraald is. In totaal lopen de bezuinigingen van dit kabinet op het ov in Nederland op tot 335 miljoen per jaar. Met het oog op de langere termijn, wederom, wordt het dan wel heel ingewikkeld om betrouwbaar openbaar vervoer in Nederland te behouden. De recente stakingen bij de NS maakten weer duidelijk hoe cruciaal het openbaar vervoer is voor grote groepen mensen om van a naar b te komen.

Dat vraagt dus echt om structurele investeringen om ons openbaar vervoer overeind te houden. Als we nu niet investeren, volgt de rekening in de toekomst. Hoe toekomstbestending acht de minister de begroting van IenW? Is hij voornemens om in de augustusbesluitvorming meer structurele middelen vrij te maken voor ov en bereikbaarheid? Is bekend wat op langere termijn de economische gevolgen zijn van deze verschraling van het openbaar vervoer en de verminderde mobiliteit die daarvan het gevolg is? Kan de minister toezeggen dat te onderzoeken en de resultaten mee te nemen bij de augustusbesluitvorming?

Ten slotte, voorzitter, wil ik nog kort stilstaan bij de kosten van de asielopvang. In de vorige week verschenen Stand van de uitvoering heeft het COA aangegeven dat met structurele financiering de kosten van de asielopvang fors omlaag kunnen. Dat moet deze minister van Financiën toch aanspreken. Bij het debat over de begroting voor 2025 van het ministerie van Asiel en Migratie heeft deze Kamer een door mijn fractiegenoot Huizinga ingediende motie aangenomen. Daarin wordt de regering verzocht om de structurele financiering van de vaste voorraad van 41.000 opvangplekken te garanderen. De uitvoering van deze motie is door de regering niet bij de Voorjaarsnota betrokken, want daarbij is enkel incidenteel geld vrijgemaakt voor het COA. Kan de minister toelichten welke besparing structurele financiering van het COA met zich mee zou brengen? Kan de minister toezeggen structurele financiering voor de asielketen onderwerp te maken van de augustusbesluitvorming?

Voorzitter, wij zien uit naar de beantwoording van onze vragen door de minister.

De voorzitter:

Maar eerst een interruptie van de heer Schalk. O, nee. Het is de heer Hartog.

De heer Hartog i (Volt):

Ik wilde beginnen met een oproep, want gelijke monniken, gelijke kappen. De ChristenUnie is ook onderdeel van de groep die hoopte de verhoging van de btw op sport, media en cultuur weer terug te draaien en heeft daar ook iets voor teruggekregen in het pakket. Mijn vraag is of de heer Holterhues — die vraag heb ik ook aan anderen gesteld — blij is met de keuze die uiteindelijk is gemaakt in dat hele pakket, om lage en middeninkomens meer te belasten dan hogere inkomens of dat hij, met de Voltfractie, wil meedenken over alternatieve manieren om die btw-verhoging niet door te laten gaan.

De heer Holterhues (ChristenUnie):

Dank voor deze vraag. Ik heb min of meer hetzelfde antwoord als de heer Bovens. Wij zijn ook ongelukkig met die uitwerking. We hebben in de Tweede Kamer onder andere gevraagd of de minister kan onderzoeken of we toe kunnen gaan naar verhoging van het lage btw-tarief, omdat wij uiteindelijk geloven in één btw-tarief. Dat is veel eenvoudiger. Uiteindelijk pleiten wij voor een vereenvoudiging van het belastingstelsel. Die is er niet gekomen. We zijn dus zeker bereid om te kijken of er nog een andere dekking is.

De voorzitter:

Dank u wel. Dan geef ik het woord aan de heer Van Ballekom van de fractie van de VVD.

De heer Van Ballekom i (VVD):

Voorzitter. U heeft vast, evenals zovelen in dit huis, met belangstelling geluisterd naar de debatten over de Voorjaarsnota in de Tweede Kamer twee weken geleden. Vrijwel alles kwam aan de orde: de ellende in Gaza, het trackrecord van het kabinet-Schoof, de onvoorspelbaarheid van het handelsbeleid en de dramatische effecten van de versoberingen op de Onderwijsbegroting.

Wat dat laatste betreft: het afgelopen decennium zijn er miljarden toegevoegd aan de Onderwijsbegroting door de ministers Van Engelshoven en Dijkgraaf, maar de scores en de kwaliteit bleven dalen. Ik denk dus dat er wat meer aan de hand is in deze sector. De kwaliteit moet omhoog — dat is zonder meer het geval — zonder afbreuk te doen aan faire kansen voor iedereen, maar het is geen kwestie van louter geld. Als problemen zouden kunnen worden opgelost met louter geld, dan zouden er geen problemen meer bestaan, want de heer Draghi, die ons nu gaat vertellen hoe wij moeten opereren, en mevrouw Lagarde laten met liefde en plezier de drukpers wat extra uren draaien. Dus die problemen zouden allemaal kunnen worden opgelost als het louter en alleen over geld ging. Maar dat is dan vervelend voor de inflatie. Sommige lidstaten nemen een hogere inflatie voor lief — dat zit nou eenmaal in het DNA van die landen — maar in Nederland en Duitsland wordt daar toch wat anders over gedacht en is het streven de prijsstijgingen te matigen ter bescherming van de koopkracht van minderdraagkrachtigen en gepensioneerden.

Voorzitter. Laat ik maar proberen om het te houden bij de Voorjaarsnota. Sinds enige jaren kennen we het Europees semester en een voorjaarsnota met een meerjarig perspectief. Dit houdt vrijwel automatisch in dat er behoefte bestaat hierover van gedachten te wisselen met de regering. Mijn partij is daarbij geen vragende partij. Wij zijn tevreden met één beleidsdebat na de presentatie van de miljoenennota, wanneer het budgettaire beleid inclusief de lastenverdeling actueel en compleet is, en zeker dit jaar, wanneer bij de bespreking van de Voorjaarsnota de inhoud al deels achterhaald is en als gevolg daarvan ook suppletoire begrotingen moeten worden aangepast en vandaag en morgen in stemming komen aan het andere Hout. Maar goed, met een beetje goede wil kan het debat vandaag toch informatief zijn.

Laten we beginnen bij de beoordeling van het budgettaire beleid door de Europese Commissie, want het semester is nou eenmaal uitgevonden om de Europese Commissie de mogelijkheid te geven het beleid te beoordelen. Het oordeel is dat de uitgavengroei van Nederland, zoals neergelegd in de Voorjaarsnota, hoger is dan het aanbevolen uitgavenpad. Aanbevolen wordt de uitgavengroei te verlagen, hoewel er geen handhavingsmaatregelen kunnen worden genomen zolang dit binnen de referentiewaarde blijft, maar dat is, in mijn ogen, secundair. Kortom, minister, de potentiële schade als gevolg van het debat aan het andere Hout dient beperkt te blijven om geen afbreuk te doen aan soliditeit en onze reputatie.

U hebt een brief gezonden naar de Kamer op verzoek van de heer Van der Lee, waarbij met name wordt ingegaan op het niet doorgaan van de huurbevriezing. Maar ziet het ernaar uit dat het daarbij blijft? Het is natuurlijk zonder meer een gevaarlijk jaar, want tijdens een verkiezingscampagne wordt vaak meer beloofd dan kan worden waargemaakt. Zoals de minister aan de overkant verklaarde: gratis geld is populair, zeker in verkiezingstijd. Maar geld is nooit gratis, hoewel enkele jaren geleden weleens beweerd werd dat dat zo is. In deze context zou mijn fractie ingenomen zijn met een toezegging van de minister dat wat uiteindelijk de uitkomst van de debatten ook is en welke invloed dat ook heeft op de voorliggende suppletoire begrotingen, de afgesproken begrotingsregels blijven gelden en dat extra wensen met geen of ondeugdelijke dekking — die wensen zijn er natuurlijk altijd, ook bij de VVD, kan ik u verzekeren — in ieder geval niet in overweging worden genomen. Graag een reactie van de minister.

Voorzitter. Als we de beoordeling van het budgettaire beleid leggen naast de landenspecifieke aanbevelingen, dan is er toch sprake van enige amusementswaarde. De Commissie stelt namelijk dat de uitgaven neerwaarts moeten worden bijgesteld, maar dat er fors meer inspanningen nodig zijn op het terrein van defensie, wat terecht is, en op het terrein van de woningbouw, wat ook terecht is. Ook moet de groei van de zorguitgaven worden aangepakt, wat terecht is, en moeten de onderzoeks- en ontwikkelingsuitgaven worden versterkt om de concurrentiekracht in de toekomst in stand te kunnen houden, wat ook terecht is. Tsja, maar hoe doe je dat dan? Daarover spreekt de Commissie zich dan niet uit, want dat valt onder het begrip "subsidiariteit". De Commissie gebruikt dat woord nooit. Alleen als ze op zulk soort vragen een antwoord moet geven is er subsidiariteit. Dat lijkt een beetje op mijn huisarts, die zegt: nou, meneer Van Ballekom, het zou goed zijn als u wat af zou vallen. Dat is terecht, maar ja, hoe doe je dat? En het doet mij ook denken aan de heer Jean-Claude Juncker, die zegt: ja, het vervelende van politici is nou eenmaal dat ze verkiezingen willen winnen. We weten allen wat ons te doen staat, maar dat is in ieder geval een prioriteit. Met andere woorden, er valt nog veel te doen en ik hoop ook dat dat in de toekomst zal gaan gebeuren.

Voorzitter. Geen enkel misverstand: mijn fractie steunt de minister volledig in zijn streven de uitgavenstijgingen binnen de perken te houden en in zijn beslissing dat er geen beroep wordt gedaan op de ontsnappingsclausule in het Stabiliteits- en Groeipact om de extra defensie-inspanningen te financieren. De schuldhoudbaarheid mag geen geweld worden aangedaan. Dat staat ook in het jaarverslag van de BIS, dat twee dagen gelden is gepubliceerd. Dat is heel interessante literatuur op dit punt. De schuldhoudbaarheid mag geen geweld worden aangedaan en het aanhouden van buffers voor toekomstige en onverwachte gebeurtenissen met budgettaire gevolgen heeft zijn nut in het verleden dubbel en dwars bewezen.

Ook ontraadt mijn fractie met overtuiging — maar dan spreken we eigenlijk al over de Miljoenennota — de extra noodzakelijke uitgaven te financieren door de bankenbelasting te verhogen, de bedrijven zwaarder te belasten en natuurlijk ook de rijken. Er zijn al voldoende bedrijven vertrokken de laatste jaren, met alle consequenties van dien voor het mkb en de innovatiekracht van Nederland. Volgens mij is de staatssecretaris Fiscaliteit ook niet echt vrolijk, want het heeft ook invloed op de belastinginkomsten. We moeten onafhankelijker worden in plaats van afhankelijker. Ook moeten we voorkomen dat activiteiten van vitale financiële dienstverlening worden verplaatst. Dat bevordert namelijk het vestigingsklimaat en de aantrekkelijkheid van Nederland niet.

Als dan ook de laatste echt rijken zullen vertrekken — zo veel zijn dat er niet meer — dan houdt het kaalplukken echt op en leven we in een verarmd Nederland, maar naar alle waarschijnlijkheid met minder congestie op de wegen, minder congestie op het energienet en minder stikstofproblemen. Zo heeft elk nadeel weer z'n voordeel, maar dat is niet de toekomst die mijn partij voor ogen staat.

Voorzitter. Ik had het eerder over de soliditeit en de reputatie en de gevaarlijke toezegging van de minister. De VVD hecht bijzonder veel waarde aan een solide budgettair beleid. Dat betekent in onze visie dat vastgehouden moet worden aan een trendmatig begrotingsbeleid met sluitende uitgaven- en inkomstenkaders. De uitgaven op middellange termijn laten een stijgende tendens zien, ook zonder de defensie-uitgaven. Dus enige terughoudendheid is geboden. Meevallers die achteraf worden geconstateerd, zouden niet moeten worden ingezet om extra uitgaven te doen bij een toch al wat hoge inflatie. Bovendien is het niet gezegd dat meevallers die zich in het verleden hebben voorgedaan, zich in de toekomst ook voordoen. Dat is maar koffiedik kijken. Een expertgroep heeft overigens aangetoond dat met die ramingssystematiek niet zo veel mis is. Dus terughoudendheid zou, minister en staatssecretaris, zeker bij een demissionaire status het uitgangspunt moeten zijn bij de besluitvorming rond de Miljoenennota.

Als de minister en het zittende kabinet daarvoor kiezen, weten ze zich op voorhand gesteund door mijn fractie. Als de kiezer op 29 oktober iets anders voor ogen heeft, dan moet dat maar worden vastgelegd in een nieuw regeerakkoord. Tot het aantreden van de nieuwe regering geldt wat ons betreft: schraalhans is keukenmeester. Dat is niet omdat het zo'n leuke boodschap is, maar wel een verstandige, gezien de gespannen internationale veiligheidssituatie en de onvoorspelbare economische ontwikkelingen vanwege een verre van consistent handelsbeleid met alle mogelijke gevolgen voor de economische groei van dien.

Ik ben slechts 12 seconden over mijn tijd. Dank u wel voor uw aandacht.

De voorzitter:

Ik ben redelijk onder de indruk. U heeft nog een interruptie van de heer Kemperman.

De heer Kemperman i (Fractie-Kemperman):

Ik ben geïnteresseerd in uw visie, zeg ik via de voorzitter, uiteraard, op wat er in de laatste twaalf jaar — laten we maar een willekeurige termijn pakken — met het ondernemersklimaat in ons land is gebeurd.

De voorzitter:

Een heldere vraag.

De heer Kemperman (Fractie-Kemperman):

Kunt u daarop reflecteren? De verdiencapaciteit van het land moet ook op orde zijn.