Impressie begrotingsdebat
In de Eerste Kamer leeft kritiek op de voorgenomen bezuiniging van bijna een miljard euro op het budget voor Ontwikkelingssamenwerking die het kabinet Rutte in de komende twee jaar wil doorvoeren. Als gevolg daarvan daalt de Nederlandse inspanning van de huidige 0,8% van het bruto nationaal product naar 0,7% vanaf 2012, wat overeenkomt met de internationale norm. De kritiek van de senaat is vervat in acht moties die dinsdag 12 april in stemming komen. Overigens liet woordvoerder Willems van het CDA weten dat zijn fractie zich gebonden acht aan de afspraken die hierover in het regeerakkoord met de VVD zijn gemaakt.
Wending regeringsbeleid
De Eerste Kamer maakte haar zorgen kenbaar tijdens een begrotingsdebat over Ontwikkelingssamenwerking op dinsdag 5 april met staatssecretaris Knapen van Buitenlandse Zaken. Het karakter van dit beleidsdebat, waartoe al twee jaar geleden was besloten, werd mede beïnvloed door het feit dat vorig jaar door het nieuwe kabinet een ander beleid in gang is gezet. In een aantal beleidsnota's heeft het kabinet aangegeven dat Ontwikkelingssamenwerking zakelijker moet worden en gericht op maximaal 15 in plaats van 33 landen, en dat ook meer rekening moet worden gehouden met het welbegrepen eigenbelang van Nederland. Oorspronkelijk zou het debat in de Eerste Kamer gaan over de effectiviteit van de Nederlandse programma's voor ontwikkelingssamenwerking, maar als gevolg van de wijziging van het regeringsbeleid ging het op dinsdag 5 april vooral over de voorgenomen bezuinigingen op deze begroting.
Extra korting
Een motie, ingediend door senator Kuiper van de ChristenUnie (EK 32.200 V, Q), die wordt gesteund door PvdA, SP, CDA en GroenLinks, verlangt van de regering dat een extra korting op de Nederlandse ontwikkelingsorganisaties ongedaan wordt gemaakt. Het gaat om een bedrag van 50 miljoen euro per jaar voor de periode 2012-2015. In de motie wordt de regering verder verzocht om in overleg met de organisaties tot een akkoord te komen over de wijze waarop zij medegefinancierd kunnen worden. Staatssecretaris Knapen van Buitenlandse Zaken ontraadde de motie omdat bij het uitvoeren ervan een 'gat' zal ontstaan in zijn begroting.
Amendement Tweede Kamer
Over een voorgenomen bezuiniging op de hulp aan ontwikkelingslanden die hoofdzakelijk wordt gefinancierd door gemeentelijke overheden en waterschappen bleek de Eerste Kamer over de hele linie ontstemd. Deze bezuiniging is door de Tweede Kamer doorgevoerd, tegen de zin van de regering. Het betreft het programma Logo Zuid, dat sinds 2006 door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten met ruim vijftig Nederlandse gemeenten en waterschappen wordt uitgevoerd. De Tweede Kamer heeft aan de medefinanciering door het rijk ten bedrage van € 5,5 miljoen abrupt een einde gemaakt. Staatssecretaris Knapen heeft de Tweede Kamer het betreffende amendement ontraden met het oog op lopende verplichtingen en gedane toezeggingen. De staatssecretaris liet doorschemeren sympathiek te staan tegenover de opvatting van de Eerste Kamer, en zal voor de begroting 2012 overleg voeren met de Tweede Kamer over deze kwestie.
Expertise gemeenten
Een motie, ingediend door fractieleider Thissen van GroenLinks, betitelde Knapen als 'ondersteuning van het door hem beoogd beleid'. De motie (EK 32.500 V, P) vraagt de regering bij de uitvoering van het beleid het lokale bestuursniveau te betrekken en te bezien hoe Nederlandse gemeenten daarbij blijvend hun expertise op programmatische wijze kunnen inbrengen. Thissen zag het liefst dat de regering de ingehouden € 5,5 miljoen al voor 2011 weer beschikbaar stelt, maar voor die opvatting kreeg hij alleen steun van de linkse oppositiepartijen. VVD-woordvoerder De Graaf verklaarde over het eerdere besluit van de Tweede Kamer om de € 5,5 miljoen te schrappen: "Aangezien een betrouwbare overheid niet zo hoort te handelen betreuren wij deze gang van zaken".
Senator De Graaf brak in zijn bijdrage een lans voor een rol van het lokale bestuursniveau bij Ontwikkelingssamenwerking. Hij haalde het voorbeeld aan van zijn eigen gemeente Apeldoorn, waar hij burgemeester is. Na een tsunami heeft Apeldoorn op Atjeh een vuilophaaldienst op poten gezet. "Men kan daar nu van de straat eten, zo schoon is het er", aldus De Graaf.
Verzakelijking
PvdA-senator Eigeman verzette zich tegen de nieuwe filosofie van het kabinet. "De regering lijkt zakelijk belang te verkiezingen boven morele overtuiging, nee sterker nog, het lijkt erop dat zakelijk belang tot morele overtuiging wordt gemaakt. Nederlands belang is hoger dan ander belang". De PvdA kiest voor meer balans. Verzakelijking is goed als die ertoe leidt dat het geld beter wordt besteed. Er is volgens de PvdA een balans nodig tussen effectiviteit en verantwoordelijkheid voor de internationale gemeenschap. In het regeringsbeleid is die balans volgens de PvdA zoek.
Senator Eigeman wilde van de staatssecretaris weten voor welke bedrijfsleven de regering zich wil inzetten: "Grootverdieners die mensenrechten, milieucriteria en dergelijke zaken aan hun laars lappen, of het MKB dat duurzaam wil ontwikkelen?" De PvdA-senator diende twee moties in. De eerste (EK 32.500 V, J) vraagt om herstel van het Nederlandse budget voor Ontwikkelingssamenwerking tot 0,8% van het BNP en de tweede om een nader beleidskader voor het stimuleren van bedrijvigheid in ontwikkelingslanden waarin onderwijs, publieke gezondheidszorg en de focus op voedsel en water meer in samenhang worden geplaatst. De staatssecretaris ontraadde de eerste motie Eigeman. De tweede (EK 32.500 V, K) ziet hij onder bepaalde voorwaarden als een ondersteuning van zijn beleid.
Draagvlak
Senator Willems zei namens de CDA-fractie dat het erom gaat om onder het Nederlands publiek het draagvlak voor Ontwikkelingssamenwerking te versterken. Er is volgens hem twijfel binnen het CDA of de wijze waarop het beleid voor Ontwikkelingssamenwerking is ingericht nog wel past in de wereld van vandaag. Hij wees erop dat in 1990 nog 90% van de armen in de wereld leefden in de armste landen, terwijl tegenwoordig 70% van de 1,3 miljard arme mensen woont in landen met opkomende economieën als India, Brazilië en Indonesië. Alleen een kwart leeft in de armste landen, en dat is een aanzienlijke verschuiving met twintig jaar geleden en daarom is een andere aanpak nodig.
Senator Willems was het eens met het argument van het 'nationale eigenbelang'. Als de allerarmsten geen hulp krijgen komen er meer vluchtelingen "in deze open wereld en dus in Nederland". Ook betoogde de CDA-senator dat als het in een ontwikkelingsland goed gaat, dit ook goed is voor ons bedrijfsleven. "Dit geldt te meer omdat ons land grotendeels voor zijn economie afhankelijk is van het buitenland". Hij noemde het Bijbelverhaal van de barmhartige Samaritaan als leidend in de visie op OS van het CDA.
Willems pleitte ervoor minder gelden voor Ontwikkelingssamenwerking te besteden aan multilaterale organisaties als de Wereldbank en meer aan particuliere organisaties. Hij zette vraagtekens bij de bezuinigingen op organisaties voor medefinanciering en Niet Gouvernementele Organisaties. (NGO's), terwijl deze organisaties nu juist kunnen zorgen voor draagvlak omdat zij hun wortels hebben in de Nederlandse samenleving.
In een motie (EK 32.500 V, L) pleitte Willems voor betere meetmethoden die het vertrouwen van de samenleving in Ontwikkelingssamenwerking kunnen herstellen. Er zou bij de resultaatmetingen meer moeten worden uitgegaan van vertrouwen middels horizontaal toezicht en minder van detailanalyse. De staatssecretaris ontraadde de motie, hoewel hij de strekking sympathiek vond. Maar het wettelijk kader waarbij hij moet werken staan andere meetmethoden niet toe. In een tweede motie (EK 32.500 V, M) pleit Willems ervoor om de rol van de Europese Unie als 28-e donorland te beperken. De EU zou vooral moeten coördineren. Voorts vraagt de motie om het Europees Ontwikkelingsfonds in de begroting van de EU zelf op te nemen en de Nederlandse bijdrage daarin te verlagen. De staatssecretaris meende dat de motie zijn beleid ondersteunt al wees hij er wel op dat al tot 2014 afspraken zijn gemaakt met de EU.
Geblinddoekt
SP-senator Smaling stelde o.m. de zware korting in de sector onderijs aan de orde. "Doe meer aan beroepsopleidingen en laat bedrijfsleven en NGO's meedraaien met specifieke modules. Het is interessant voor een Oegandese student om te leren hoe de haven van Rotterdam functioneert, hoe bulkproducten worden overgeslagen, hoe waarde aan ruwe producten wordt toegevoegd en hoe de export naar het Europese achterland is georganiseerd", betoogde senator Smaling. De SP-senator suggereerde dat de staatssecretaris geblinddoekt vijftien pijltjes naar een Afrika en Azië voorstellend dartbord heeft gegooid om zijn keuze van partnerlanden te maken. Volgens de SP-fractie is het effectiever als de partnerlanden in regionale verbanden liggen en niet los van elkaar zoals nu. In een motie (EK 32.500 V, N) vroeg Smaling om een regionale visie voor West-Afrika te ontwikkelen en ook voor de regio Oost-Afrika samen met gelijkgezinde EU-landen een regionale aanpak voor te bereiden. De staatssecretaris ontraadde deze motie omdat de Europese Commissie heeft aangekondigd over twee jaar met een regionale aanpak van de OS te komen. "Deze motie komt te vroeg", oordeelde Knapen. In een tweede motie (EK 32.500 V, O) van Smaling wordt de regering gevraagd terughoudend te zijn met het bezuinigen op hoger en beroepsonderwijs voor buitenlandse studenten in Nederland. Deze motie wordt gesteund door PvdA, CDA, GroenLinks, ChristenUnie en VVD. Staatssecretaris Knapen oordeelde dat de motie zijn beleid ondersteunt.
VVD-fractievoorzitter De Graaf vond het prima dat het OS-budget zakt naar 0,7% BNP, omdat Nederland dan nog altijd voldoet aan de Europees verband afgesproken norm. Hij kon niet laten erop te wijzen dat Nederland voor Defensie zich allang niet meer houdt aan de in NAVO-verband overeengekomen 2% BNP. "Voor Defensie dreigen we zelfs in de buurt te komen van de OS-norm", waarschuwde de VVD-fractievoorzitter.
Fractievoorzitter Thissen van GroenLinks noemde Ontwikkelingssamenwerking een makkelijke prooi als er bezuinigd moet worden: 900 miljoen euro is snel ingeboekt. Hij hekelde het feit dat programma's van de NGO's onder grote druk komen en noemde de forse korting op hun budgetten "onzorgvuldig en bestuurlijk onbehoorlijk". Volgens Thissen hebben VVD en CDA in deze coalitie met gedoogsteun van de PVV gekozen voor een partij die met groot dedain en blindheid voor het belang ervan ontwikkelingssamenwerking opzij zet als 'linkse hobby'.
Namens de fracties van ChristenUnie en SGP pleitte senator Kuiper voor een meer genuanceerde benadering. Hij haalde de Martin Luther Kinglezing aan van oud-premier Balkenende, waarin deze pleit voor 'justice for all Gods children'. Volgens senator Kuiper kunnen we onder verlicht eigen belang spreken als we streven naar een betere wereld met voedselzekerheid, duurzaam energiegebruik, veiligheid en dergelijke. Hij herinnerde aan een door de Eerste Kamer aangenomen motie Schuurman (EK 31.700, B) waarin de regering wordt verzocht in haar internationale optreden te wijzen op de samenhang tussen de verschillende crises - de financiële, de ecologische, de voedsel- en energiecrisis. Staatssecretaris Knapen zegde toe dat hij de strekking van de motie Schuurman bij zijn overwegingen zal betrekken.
Deel dit item: