Met een hoofdelijke stemming tegen middernacht heeft de Eerste Kamer dinsdag 27 mei 2008 het wetsvoorstel aanvaard, dat de weg vrijmaakt voor het verstrekken van gratis schoolboeken (31.325) met ingang van het jaar 2009/2010. Het voorstel werd met 37 stemmen voor en 29 stemmen tegen aanvaard. De drie regeringspartijen CDA, PvdA en ChristenUnie steunden het wetsvoorstel, evenals de fracties van SGP en OSF.
Toezeggingen
De PvdA-fractie had grote moeite met het wetsvoorstel. De fractie werd uiteindelijk over de streep getrokken door twee toezeggingen van staatssecretaris Van Bijsterveldt van OCW. De staatssecretaris beloofde de extra kosten voor haar rekening te nemen als een school proceskosten moet maken na een aanbesteding waarvan de uitkomst wordt aangevochten, terwijl die school wel heeft gehandeld overeenkomstig de richtlijnen van de Taskforce van het ministerie van OCW. De andere toezegging was dat de keuzevrijheid van docenten bij het bepalen van de schoolboeken voor de staatssecretaris 'fundamenteel' is. Daarnaast zag de staatssecretaris zich gedwongen een toezegging te doen over ongerechtvaardigde verschillen tussen het voortgezet onderwijs en het MBO in de bijdrage aan schoolkosten.
Motie
De oppositiefracties van VVD, D66, SP en GroenLinks verzetten zich tegen het 'cadeautje van de coalitie aan de middeninkomens'. Zij zagen een motie (EK 31.325, E herdruk) om het geld voor de gratis schoolboeken over te hevelen naar het budget van de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en studiekosten (WTOS) sneuvelen door toedoen van de regeringsfracties.
MBO
De meeste fracties in de Eerste Kamer vielen over het buiten de boot vallen van ouders met leerlingen in het MBO. Mevrouw Linthorst van de PvdA-fractie zei daarover, dat haar fractie niet kan uitleggen dat deze leerplichtige leerlingen hun schoolboeken niet gratis krijgen en hun leeftijdgenoten op havo en vwo-scholen wel. Regering en Kamer waren het erover eens dat MBO en voortgezet onderwijs beide opleiden voor een startkwalificatie. Waarom dan een onderscheid in de bekostiging van schoolboeken, zo vroegen veel senatoren zich af? Van de PvdA-fractie stemde uiteindelijk mevrouw Meindertsma om die reden tegen het wetsvoorstel.
Financiële gelijkwaardigheid
Mevrouw Linthorst diende met steun van CDA en CU een motie (EK 31.325, F) in waarin wordt gevraagd de specifieke situatie van ouders met kinderen op het MBO nader te onderzoeken op financiële gelijkwaardigheid in de bijdrage aan studiekosten met ander voortgezet onderwijs. De regering zou hierover na de zomer moeten rapporteren en met voorstellen moeten komen om bij gebleken ongerechtvaardigde inkomensverschillen deze op te heffen. Deze motie kreeg geen steun van VVD en D66, maar wel van alle overige fracties. Als woordvoerder van de SP zei mevrouw Ten Horn te verwachten van de regering dat zij nog voor de Algemene politieke beschouwingen (APB) in september met voorstellen komt om de MBO-ouders te compenseren.
Onuitvoerbaar
Mevrouw Dupuis veegde namens de VVD-fractie de vloer aan met het hele wetsvoorstel. Ik ben nu negen jaar woordvoerder onderwijs voor de VVD, maar een meer onuitvoerbaar wetsvoorstel dan dit kan ik mij niet herinneren, zei mevrouw Dupuis. De woordvoerder van de VVD verwees naar de Raad van State, naar de VO-raad, de MBO-raad, schoolleiders, lerarenorganisaties, organisaties van ouders en vertegenwoordigers van de boekenbranche die allemaal in haar ogen overtuigende bezwaren hebben.
Aanbestedingsprocedure
De éénmalige uitkering van 308 euro in het overgangsjaar 2008/2009 die ouders krijgen ter bekostiging van schoolboeken vindt de VVD wel aanvaardbaar. De fractie vindt dat dit een permanente regeling moet worden. Het voorstel om vanaf het schooljaar 2009/2010 lesmateriaal, zoals boeken, gratis door scholen te laten leveren, moet achterwege blijven. De vereiste Europese aanbestedingsprocedure maakt het allemaal veel te complex en duur en jaagt de scholen op kosten. De VVD-fractie vindt het onaanvaardbaar dat de scholen worden gedwongen de aanschaf van schoolboeken aan te besteden, terwijl zij ook opdraaien voor de kosten van juridische procedures in het geval er bij de aanbesteding fouten worden gemaakt. Staatssecretaris Van Bijsterveldt zei dat de Taskforce, die het aanbestedingsproces begeleidt, er alles aan zal doen om missers te voorkomen, maar dat scholen uiteindelijk wel zelf verantwoordelijk blijven.
Voldoen aan wetgevingscriteria
Namens D66 en de Partij voor de Dieren schetste senator Schouw de grote problemen die deze fracties hebben met het voorstel. Hij legde het voorstel naast een lijst met wetgevingscriteria die in de Eerste Kamer wordt gehanteerd en kwam tot de conclusie dat het voorstel veel weg heeft van een oplossing die problemen oproept. Het voorstel voldeed naar zijn opvatting niet aan criteria voor doelmatigheid, probleemanalyse en uitvoerbaarheid. Schouw vond dat ook de 300 miljoen euro die ermee is gemoeid beter kan worden besteed aan echte problemen in het onderwijs als schooluitval en taalachterstanden. Ook vond Schouw dat de geschatte invoeringskosten van 50 miljoen in verhouding veel te hoog zijn.
Juridische procedures
De staatssecretaris zei dat de 50 miljoen alleen geldt in het eerste jaar en geleidelijk minder zal worden. Het zal volgens haar ten goede komen aan de scholen en niet weglekken naar de uitgevers of distributeurs van schoolboeken. CDA-woordvoerder Essers drong er bij haar op aan uit deze middelen ook eventuele kosten van juridische procedures waar scholen ongewild in kunnen belanden te bekostigen. De staatssecretaris gaf in antwoord op een vraag van senator Essers te kennen dat op grond van een brief namens de Europese Commissie aan te nemen is dat deze commissie Nederland op het punt van de aanbesteding van schoolboeken niet in gebreke zal stellen.
Keuzevrijheid
Wat betreft de verplichte aanbesteding van de aanschaf van schoolboeken wees senator Schouw erop dat de regering niet kan garanderen dat de scholen keuzevrijheid hebben. Zij zouden gedwongen kunnen worden boeken aan te schaffen die ze eigenlijk niet willen. Senator Schouw pleitte ervoor om tijdens een langere overgangsperiode één of meer proeven met aanbestedingen te doen. De staatssecretaris voelde hier niet voor.
Artikel 23
Woordvoerder De Boer van de ChristenUnie die ook sprak namens de SGP benaderde het voorstel vanuit artikel 23 van de Grondwet over de vrijheid van onderwijs. Dit artikel garandeert de vrije keuze van leermiddelen door scholen. In het licht van de voorziene Europese aanbesteding stellen CU en SGP de principiële vraag of het bevoegd gezag van een school volledig vrij blijft in de keuze van leermiddelen. Senator De Boer meende van wel, maar wees erop dat de regering had verzuimd deze vraag vroegtijdig onder ogen te zien. De Boer vroeg een nadere nota van de regering over de vraag of het niet wenselijk is om alle leerplichtige leerlingen die bekostigd onderwijs volgen te voorzien van gratis lesmateriaal.
Politieke haastklus
Mevrouw Ten Horn verwees namens de fractie van de SP naar het verkiezingsprogramma van haar partij, waarin staat dat schoolboeken rechtstreeks en gratis in bruikleen via de scholen moeten worden verstrekt. Naar haar mening wordt een goed idee door een slechte uitvoering van de kant van de regering om zeep geholpen. Zij noemde het een 'politieke haastklus' en wees ook op de rechtsongelijkheid ten aanzien van de MBO'ers. De SP wees erop dat daardoor het voor minister Rouvoet ook onmogelijk wordt de bestaande wettelijke regeling tegemoetkoming kosten onderwijs voor minder draagkrachtigen volledig te integreren in de Wet op het kindgebonden budget (30.912).
Administratieve lasten
CDA-senator Essers zei dat zijn fractie de hoofddoelstellingen van het wetsvoorstel onderschrijft. Daarbij wees hij op de kosten voor schoolboeken die nergens in Europa zo hoog zijn als in Nederland. Hij wilde dan ook dat een eventuele aanpassing van de Europese aanbestedingsregels als deze niet tot lagere kosten voor schoolboeken zouden leiden. De voorziene administratieve lasten voor scholen moeten van het CDA zo beperkt mogelijk blijven. Het CDA hecht veel waarde aan de opvatting van het Directoraat voor de Interne Markt van de Europese Unie dat scholen bij de aanbesteding van de aankoop van boeken precies mogen aangeven welke boeken zij wensen door het ISBN-nummer te vermelden. De staatssecretaris zegde tevens toe dat het vertrouwelijke stuk van de Europese Commissie openbaar zou worden.
Overgangsperiode
Volgens Essers is er overigens geen bezwaar tegen om de overgangsperiode twee in plaats van één jaar te laten duren. De uitkering van 308 euro zou volgens hem ook in het tweede jaar onbelast gegeven kunnen worden aan ouders. Senator Essers kreeg ook de toezegging dat staatssecretaris Van Bijsterveldt zich sterk zal maken bij minister Van der Hoeven van Economische Zaken voor aanpassing van de Europese aanbestedingsregels, zodat zij een grotere bijdrage kunnen leveren aan het goedkoper maken van de schoolboeken.
Inkomensafhankelijk
GroenLinks-woordvoerder Thissen pleitte ervoor de hele operatie af te blazen en het budget voor de inkomenafhankelijke tegemoetkoming voor studiekosten met 300 miljoen te verhogen. Ook de inkomensgrens waaronder men in aanmerking komt voor zo'n tegemoetkoming zou wat GroenLinks betreft hoger mogen zijn dan 32.000 euro bruto. Het bezwaar van het kabinet dat mensen soms zo'n tegemoetkoming gebruiken om schulden af te lossen vond Thissen getuigen van wantrouwen jegens de burger. Wat betekent dat voor de zorgtoeslag of de huurtoeslag, zo vroeg hij zich retorisch af.
Pilot afgewezen
Behalve grote bezwaren tegen het uitsluiten van MBO'ers van gratis boeken had mevrouw Linthorst namens de PvdA-fractie ook bedenkingen over de verplicht gebleken Europese aanbesteding. Zij wees op de extra last voor scholen als gevolg van deze aanbesteding, de kans op juridische procedures en de mogelijke beperking van de keuzevrijheid van docenten om hun eigen lesmateriaal te kunnen blijven kiezen. Wat dit laatste betreft wees mevrouw Linthorst op de mening van het Directoraat Generaal Interne Markt van de Europese Commissie dat scholen boeken mogen bestellen met titel en ISBN-nummer zonder daar de kwalificatie 'of gelijkwaardig' aan te hoeven toevoegen. Maar andere woordvoerders als Schouw en Ten Horn, wezen erop dat deze mening geen volledige garantie biedt, omdat de Nederlandse of Europese rechter altijd het laatste woord heeft.
Mevrouw Linthorst zag wel voordelen in verlenging van de overgangsmaatregel met een jaar om te kunnen zien of aanbestedingen tot procedures leiden. Ook voelde zij voor een pilot in die periode, net als de SP en D66. Maar de staatssecretaris wees deze mogelijkheid af.
Intern boekenfonds
De fractie Yildirim had sympathie voor een inkomensmaatregel voor lagere inkomens, maar zette vraagtekens bij de marktwerking van het voorstel. Namens de Onafhankelijke Senaatsfractie zei senator Ten Hoeve dat het voorstel alleen goed werkt als scholen echt op titel kunnen aanbesteden. Een gevolg zal dan evenwel zijn dat het prijsdrukkende effect van de concurrerende markt minder wordt, wat hij 'heel jammer' noemde. Ten Hoeve vroeg aandacht voor de interne boekenfondsen die veel scholen erop na houden. Hier zijn slapende honden wakker gemaakt, omdat deze tot dusverre hun bestellingen niet Europees hebben aanbesteed. Waren deze scholen met een intere boekenfonds al die jaren in overtreding, wilde Ten Hoeve weten. Staatssecretaris Van Bijsterveldt zei dat interne boekenfondsen inderdaad Europees aanbesteed dienen te worden. Zij zei ook dat de Europese Commissie al heeft geaccepteerd dat in Duitsland en Finland de aanbesteding van de levering van boeken met naam en titel geschiedt.
Deel dit item: