Eerste Kamer steunt wettelijk vastleggen defensieverplichtingen

Het wetsvoorstel is een initiatief van de Tweede Kamerleden Diederik van Dijk (SGP), Ulysse Ellian (VVD), Derk Boswijk (CDA), Laurens Dassen (Volt), Olger van Dijk (NSC), Jan Paternotte (D66), Joost Eerdmans (JA21) en Don Ceder (ChristenUnie). Zij willen met dit voorstel regelen dat de norm van twee procent van het bruto binnenlands product (bbp) een wettelijk vastgelegde ondergrens wordt waaraan opeenvolgende regeringen gebonden zijn. Die zogeheten 2%-norm is binnen de NAVO afgesproken.

Het initiatiefvoorstel regelt ook een defensievisie voor een termijn van vijftien begrotingsjaren en een periodieke strategische monitor die een analyse bevat van de trends en dreigingen ten aanzien van de vitale belangen van het Koninkrijk. Volgens de indieners biedt dit alles voor het ministerie van Defensie meerjarige zekerheid om langjarige verplichtingen aan te kunnen gaan, zodat gebouwd kan worden aan een toekomstbestendige krijgsmacht.

GroenLinks-PvdA: 'Hogere defensie-uitgaven mogen niet de samenleving opeten'

Senator Martens: 'Nederland hanteert een andere norm dan de NAVO. De Algemene Rekenkamer rekent anders dan de NAVO. De premier zei dat de NAVO-berekening voor het kabinet leidend is. Waarom conformeert men zich in deze initiatiefwet niet ook aande NAVO-berekening? GroenLinks-PvdA onderschrijft de noodzaak om defensie te versterken. Hogere defensie-uitgaven mogen echter niet de samenleving opeten. Verandert het vooruitzicht op een nieuwe norm zoals aangekondigd door het kabinet iets aan de afweging? Waaraan besteden wij straks die tientallen miljarden? Dát zou het beginpunt moeten zijn en niet het halen van de 2%-norm op zich. Deze wet is symboolwetgeving.'

CDA: 'Goed dat we verplichtingen verankeren'

Senator Van Toorenburg: 'Het is heel goed dat we nu met drie argumenten verankeren hoe we de veiligheid en de verplichtingen richting onze inwoners, defensie en onze bondgenoten gestand doen. Dat zijn: een stabiele adequate krijgsmacht, een signaal aan de bondgenoten en het voorkomt ondoordachte bezuinigingen. De kracht van onze internationale inzet voor vrede en veiligheid is nog altijd de 3D-aanpak die staat voor een combinatie van defensie, ontwikkelingssamenwerking en diplomatie. Telt dit mee in de 2%?'

Volt: 'Wat gebeurt er als norm niet wordt gehaald?'

Senator Hartog: 'De norm van 2% is niet toevallig. Die is eerder afgesproken. We zouden zo maar volgende week na de NAVO-top met een andere norm te maken kunnen krijgen. Wat is het wettelijk gevolg van een vastgelegde norm? Kan een willekeurige burger naar de rechter stappen wanneer de norm niet gehaald is? Hoe moet de 2% worden berekend? Is dit volgens de gestandaardiseerde NAVO-methode of volgt de berekening een eigen Nederlandse methode? Het wordt nog beter als we er ook een echt gezamenlijk EU-buitenlandbeleid aan koppelen. Hoe denkt de minister dat deze efficiencywinst in de onderhandelingen kan worden meegenomen?'

SP: 'Defensie wordt onaantastbaar gemaakt'

Senator Van Apeldoorn: 'De SP-fractie heeft principiële bezwaren. We maken ons daarnaast grote zorgen over hoe dit wetsvoorstel en de logica erachter, ons uiteindelijk onbedoeld onveiliger kan maken. Ons grootste bezwaar is dat dit wetsvoorstel het budgetrecht van het parlement inperkt. Politiek is keuzes maken en de keuze waar we het geld aan uitgeven, voortkomende uit ons begrotingsrecht, is daarbij een van de meest fundamentele keuzes. Defensie wordt onaantastbaar gemaakt, maar zorg, onderwijs, sociale zekerheid niet en daarmee kwetsbaarder. Kunnen de indieners nog andere antwoorden bedenken op de toegenomen spanningen behalve verdere bewapening? Erkennen de indieners het risico van een wapenwedloop?'

JA21: 'Continuïteit van beleid noodzakelijk voor krijgsmacht'

Senator Van Bijsterveld: 'Defensie is voor ons een topprioriteit. Dit debat komt geen dag te laat met het Midden-Oosten op ontploffen en Poetin op onze drempel. Het wettelijk vastleggen van een minimale defensiebesteding van 2% van het bbp is een minimum om een betrouwbare partner te zijn binnen het NAVO-bondgenootschap en om de noodzakelijke continuïteit van beleid te borgen. Juist die continuïteit is belangrijk voor een toekomstbestendige krijgsmacht. Hoe zorgt dit wetsvoorstel ervoor dat het geld daadwerkelijk uitgegeven kan worden en hoe dragen het vijftienjaarlijkse defensieplan en de vierjaarlijkse defensiemonitor hieraan bij? Hoe wordt dit verder geborgd?'

PvdD: 'Wat is de grondslag van dit wetsvoorstel?'

Senator Nicolaï: 'Er kunnen wel afspraken over de 2%-norm zijn, maar wij zijn er als wetgever aan gehouden dat een wet niet in strijd mag zijn met de Grondwet en niet in strijd mag zijn met een internationaal geldend verdrag. Beide situaties doen zich hier niet voor. De 2%-norm is niet in een internationaal verdrag bindend vastgelegd en de 2%-norm is niet vastgelegd in de Grondwet. De 2%-norm wordt nu vastgelegd in deze wet. Wat is de grondslag van dit wetsvoorstel? Want de wetgever gaat iets zeggen over zijn eigen bevoegdheid. Die zegt niet iets over zijn eigen bevoegdheid in de zin van dat we gebonden zijn aan een hogere regeling. Nee, we zijn gebonden aan deze regeling. Maar deze regeling heeft geen bindende kracht.'

PVV: 'Een vaste norm biedt duidelijkheid'

Senator Van Strien: 'Het gaat ongetwijfeld nog jaren duren voor de krijgsmacht weer op orde is na de jaren van afbraak van defensie. En dan nog is het niet ondenkbaar dat het weer wordt afgebroken. Daarom zijn wij voor het vastleggen van de 2%-norm. Een vaste norm waar niet aan getornd wordt in economische onzekerheid, biedt ook duidelijkheid aan de defensieorganisatie voor een betere planning en organisatie. Hoe kan de Nederlandse industrie meeprofiteren van een stabiele financiering? Wordt er bij de salariëring van nieuw defensiepersoneel rekening mee gehouden dat zeer gespecialiseerd technisch personeel nodig is, dat zeer gewild is op de arbeidsmarkt?'

BBB: 'Dit voorstel is concreet, uitvoerbaar en noodzakelijk'

Senator Goossen: 'De BBB-fractie staat achter dit voorstel. Veiligheid is een kerntaak van de overheid. Zonder veiligheid geen vrijheid, geen economie, geen toekomst. Met dit wetsvoorstel zetten we een duidelijk stap richting structureel herstel. Nederland moet op eigen benen kunnen staan en zijn bondgenoten kunnen vertrouwen. Dat laten we hiermee zien. Veiligheid is geen sluitpost maar een fundament voor de BBB. Dit wetsvoorstel is geen symboolpolitiek, maar concreet, uitvoerbaar en noodzakelijk. Nederland moet weer kunnen rekenen op een sterke, betrouwbare en toekomstbestendige krijgsmacht. Dit wetsvoorstel helpt daarbij.'

D66: 'Juist in deze tijd cruciaal om te investeren'

Senator Aerdts: 'Ik ben blij dat D66 deel uitmaakt van deze defensiecoalitie. Veiligheid, vrijheid en vrede staan op dit continent onder druk. De strijd van de Oekraïners is ook onze oorlog. Juist in deze tijd is het cruciaal om te investeren in het voorkomen van conflicten en oorlog via een integraal buitenlandbeleid waarin diplomatie, ontwikkelingssamenwerking, defensie en handel met elkaar verbonden zijn. Mijn fractie heeft een vraag over de uitvoerbaarheid: hoe voorkomen we dat er straks wel middelen beschikbaar zijn, maar onvoldoende capaciteit om ze effectief in te zetten?'

VVD: 'Veiligheid niet langer politiek wisselgeld'

Senator Petersen: 'Investeren in defensie en in de defensie-industrie is in onze ogen onvermijdelijk. Daarom zijn we positief over het voorliggende initiatiefwetsvoorstel om een minimum aan defensie-uitgaven wettelijk te borgen. Veiligheid mag niet langer politiek wisselgeld zijn. Vraag aan de indieners: waarom is gekozen voor het vastleggen van een percentage, en niet voor het toekomstbestendiger maken van het wetsvoorstel door wettelijk vast te leggen dat Nederland moet voldoen aan de afspraken in NAVO-verband? Hoe beoordeelt de minister de voorgestelde 2%-norm in het licht van de hogere norm die waarschijnlijk de uitkomst zal zijn van de NAVO-top?'

SGP: 'Eindelijk wordt norm in de wet vastgelegd'

Senator Schalk: 'Eindelijk wordt in het initiatiefwetsvoorstel de 2%-norm als jaarlijks defensiebudget in de wet vastgelegd. Zo wordt voorkomen dat in tijden van economische tegenspoed op de defensieorganisatie tot onder de 2% aan defensie-uitgaven bezuinigd kan worden. Vraag aan de minister: is een monitor van vier jaar wel adequaat om in te spelen op de steeds maar versnellende ontwikkelingen en innovaties op het gebied van defensie? Vraag aan de indieners: zijn zij het met de fractie van de SGP eens dat het budgetrecht niet terzijde wordt geschoven door deze wet, maar wellicht zelfs wordt versterkt?'

Fractie-Kemperman: 'Aansturen op opschaling is moreel dubieus'

Senator Kemperman: 'Het was ontluisterend dat er geen meerderheid in de Kamer was om dit wetsvoorstel controversieel te verklaren. De komende vijftien jaar miljarden toezeggen aan defensie betekent dat er geen geld is voor andere zaken. De niet aflatende aansturing op opschaling van de Nederlandse oorlogsmachine is moreel dubieus. Het is totaal onverantwoord om ons parlement jarenlang buitenspel te zetten en om te vertrouwen op de goede intenties van een organisatie die telkens onbetrouwbaar is gebleken. Waar haalt de minister zo veel overtuiging vandaan dat hij het morele monopolie over onze veiligheid claimt? Als wij de voorliggende wet niet uitvoeren, wat overkomt ons dan juridisch?'

FVD: 'Nederland zou vrede moeten nastreven'

Senator Dessing: 'Onze fractie ondersteunt zowel de legitimiteit van het wetsvoorstel, als het doel als het middel om dat doel te bereiken, niet. Nederland zou vrede moeten nastreven en zich daar meer voor moeten inzetten. Wij zijn verontwaardigd over de manier waarop hier het middel van het aanwakkeren van angst wordt misbruikt om een nieuwe escalatie richting Rusland te verantwoorden. Het wetsvoorstel is in de huidige vorm onuitvoerbaar en in strijd met met fundamentele democratische principes.'

ChristenUnie: 'Voor veiligheid op lange termijn'

Senator Huizinga-Heringa: 'Mijn fractie is positief over deze wet. Het wettelijk vastleggen van 2% in combinatie met het Defensiematerieelfonds, dat in 2020 al is opgericht, lijkt ons een uitstekende manier om stabiliteit en zekerheid voor de defensie-uitgaven te bewerkstelligen, voor de veiligheid op de lange termijn. Hierover hebben wij nog een vraag: zit er aan dit fonds een plafond? Of is er een begrenzing in de tijd hoelang het geld in het fonds niet uitgegeven mag zijn?'

50PLUS: 'Wat koop je ervoor?'

Senator Van Rooijen: 'Het is een sympathiek ogend voorstel. Maar aan het vastleggen van een percentage kleven nadelen. Een norm wordt hier uitgedrukt in een percentage van het bruto nationaal product, maar het zegt niets over de invulling ervan. Wat koop je ervoor? Kunnen de indieners ons ervan overtuigen dat hun norm geheel volgens de bedoelingen van dit wetsvoorstel zal worden toegepast? Hoe willen zij dat bereiken? Momenteel is alles bespreekbaar op het gebied van defensie. Is het niet meer een hype dan een diep besef dat alles wat betreft defensie op orde moet zijn?'

Beantwoording initiatiefnemers

Drie Tweede Kamerleden waren in de Kamer aanwezig om de vragen van de senatoren te beantwoorden.

Diederik van Dijk (SGP): 'Deze wet betekent een betere borging van onze defensie op de lange termijn. De minimumnorm codificeert de huidige NAVO-norm als minimum. Daarbij wordt budget gekoppeld aan beleid. Dit zorgt ervoor dat defensie structureel vooruit kan kijken, plannen kan maken en plannen kan aanpassen. Als we uitgaan van het budgetrecht van het parlement, dan is het belangrijk welke norm we hanteren. Het is belangrijk om duidelijkheid te geven aan het ministerie van Defensie. Elke vertraging is onwenselijk. Het budgetrecht is niet onbeperkt. Tegenstanders doen dat anders voorkomen, maar we hebben onder andere te maken met Europese begrotingsregels.'

Derk Boswijk (CDA): 'Op dit moment hebben zijn er ongeveer 10.000 vacatures bij Defensie. Alle sectoren vragen om mensen. Mensen ontslaan of mensen laten afvloeien en zorgen dat ze ergens anders werk kunnen krijgen, is makkelijker dan nieuwe mensen te vinden. Wij roepen als initiatiefnemers de minister op om er wel snelheid en druk op te houden, want ondanks dat wij verkiezingen hebben, draait de wereld gewoon door. Dat zien we allemaal. Wij doen dus een appel aan deze minister om daar zo veel als mogelijk mee door te gaan.'

Ulysse Ellian (VVD): 'Er is een verschil tussen de Nederlandse rekenmethode en de NAVO-methode. Het is geen groot verschil, maar het is er wel. Het verschil zit er niet in wat er meegeteld mag worden, maar met name in het feit dat de NAVO cijfers van de OESO gebruikt en omrekent naar het verleden. Het wetsvoorstel sluit aan bij de Nederlandse methode. Dat lijkt ons als indieners het meest consistent en meest praktisch.'

Beantwoording regering

Demissionair minister Brekelmans (Defensie) trad op als adviseur van de Kamer over dit wetsvoorstel: 'We kijken allemaal naar de NAVO-top van volgende week, naar de 3,5% en de 5%. Maar de realiteit is dat we in 2014 al met elkaar hebben afgesproken, nadat Rusland de Krim annexeerde en ook al in de Donbas sprake was van agressie, dat de norm van 2% zou moeten worden gehaald, maar dat het ook in de Nederlandse politiek pas een jaar geleden is dat we met elkaar besloten, met het nieuwe kabinet destijds, om dit structureel te verankeren in onze begroting. Het is zelfs op dit moment nog zo dat we volgens de Nederlandse definitie nog niet aan die 2%-norm voldoen.'