De Eerste Kamer debatteerde maandag 9 en dinsdag 10 december met staatssecretaris Snel (Financiën) over het pakket Belastingplan 2020. De Kamer stemt dinsdag 17 december over de acht wetsvoorstellen en over de tijdens het debat ingediende moties.
Alle sprekers spraken in hun debat hun zorgen uit over de problemen bij de Belastingdienst. Ze wezen erop dat het toeslagenstelsel van de Belastingdienst een uitkeringsorganisatie had gemaakt, terwijl de medewerkers opgeleid zijn om belastingen te innen. Volgens onder anderen de D66- en VVD-woordvoerders is een cultuuromslag nodig bij de dienst, waarbij mensen en vertrouwen weer centraal komen te staan. Ook riep een groot aantal Leden op tot vereenvoudiging van het toeslagenstelsel. Een aantal fracties riep op tot een parlementair onderzoek over de gang van zaken bij de Belastingdienst.
De Kamerleden gingen bij de voorliggende wetsvoorstellen vooral in op de stijging van de marginale druk, de groter wordende inkomensverschillen en de verhoging van de accijns op tabak en sigaretten. Ook was er veel aandacht voor de heffing op Opslag van Duurzame Energie (ODE) die met name het midden- en kleinbedrijf, zoals de glastuinbouw, raakt. Veel vragen gingen verder over belastingontwijking en het openbaar maken van zogenoemde vergrijpboeten door belastingadviseurs. Een vergrijpboete is een boete die de fiscus kan opleggen wanneer de belastingplichtige zijn aangifte niet of onjuist heeft gedaan.
De Eerste Kamerleden dienden in totaal tien moties in. De staatssecretaris ontraadde zeven moties, bij drie moties liet hij het oordeel aan de Kamer. Die drie moties zijn:
-
-De motie-Schalk verzoekt de regering te onderzoeken hoe door middel van aanpassing van de belastingsystematiek de belastingkloof tussen een- en tweeverdieners verkleind kan worden, en dit onderzoek eventueel in samenhang met de fiscale bouwstenen voor de zomer van 2020 aan de Kamer te sturen.
-
-De motie-Essers verzoekt de regering om te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om de extreme lastenstijging door de invoering van de ODE-heffing te verminderen en eventueel te temporiseren, daarover in overleg te treden met een aantal bedrijfssectoren, waaronder de glastuinbouw, de voedselverwerkende industrie, papier en chemie, en de Kamer over de voortgang van dit overleg te informeren.
-
-De motie-Otten verzoekt de regering om een studie te maken naar de vereenvoudigingen van het belastingstelsel in Groot Brittannië en te evalueren in hoeverre de goede elementen hiervan kunnen worden overgenomen in het Nederlandse stelsel en de Kamer hierover te informeren.
De overige moties zijn:
-
-De motie-Van Rooijen verzoekt de regering de ouderenkorting in het Belastingplan 2021 te verhogen met hetzelfde bedrag waarmede de arbeidskorting beleidsmatig wordt verhoogd in de jaren 2020 tot en met 2022.
-
-Een tweede motie-Van Rooijen verzoekt de regering een tweede staatssecretaris van Financiën te benoemen, waarvan er één uitsluitend de verantwoordelijkheid draagt voor de belastingdienst.
-
-Een derde motie-Van Rooijen verzoekt de regering een staatscommissie in te stellen die voorstellen doet tot herziening van het belastingstelsel en de voorstellen van de staatcommissie in het najaar 2020 aan beide Kamers te doen toekomen. Deze motie is door de indiener aangehouden.
-
-De motie-Geerdink/Essers verzoekt de regering om Europese Richtlijnen niet met een 'Nederlandse kop' te implementeren.
-
-Een tweede motie-Schalk verzoekt de regering de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting vanaf volgend jaar te bevriezen op het percentage van 2020.
-
-De motie-Essers/Geerdink verzoekt de regering om de Belastingdienst op te dragen om beleid te ontwikkelen om bij de uitvoering van ATAD1 en ATAD2 dubbele heffing zoveel mogelijk te voorkomen.
-
-De motie-Otten verzoekt de regering de afbouw van de zelfstandigenaftrek uit te stellen en eerst het definitieve rapport van de Commissie-Borstlap af te wachten.
Impressie debat
Boodschappenlijstje
Senator Frentrop (FVD) opende als lid van de grootste oppositiepartij het debat. Volgens Frentrop is het voorliggende Belastingplan 2020 geen plan, maar een boodschappenlijstje. Zo haalt de staat 150 miljard euro binnen, de hoogste opbrengst ooit, aldus de FVD-senator. Frentrop: "Als de belastingdienst een bedrijf was, dan was zij failliet." Hij wees verder op de verouderde ICT-systemen. Naast deze systemen is men ook onzorgvuldig met mensen omgesprongen. Vernietiging van menselijk kapitaal bij de Belastingdienst heeft een miljard euro - schat Frentrop - gekost vanwege onder andere het ontslaan van 5000 mensen terwijl nu weer duizenden mensen worden aangetrokken. Zelfs met de herstelplannen die nu voor liggen is de Belastingdienst nog niet voor eind 2022 gerepareerd, denkt Frentrop. Volgens FVD maakt de heffing Opslag Duurzame Energie (ODE) familiebedrijven zoals in de bollenteelt kapot. Hij vroeg de staatssecretaris tot besluit hoe hij aankijkt tegen het openbaar maken van vergrijpboeten door belastingadviseurs. Wat betreft Frentrop heeft het kabinet zijn prioriteiten niet op orde.
CO2-heffing mist
ChristenUnie-senator Ester noemde de tijd om het omvangrijke pakket maatregelen te kunnen beoordelen 'veel te kort'. Koopkrachtplaatjes - voor zover ze wat waard zijn - zitten in de plus, stelde Ester. Wel ziet hij nog steeds een kloof tussen een- en tweeverdieners. Hij vroeg de staatssecretaris of de stapsgewijze afschaffing van de algemene heffingskorting voor een niet-verdienende partner in beton gegoten is? Ester noemde het 'jammer' dat CO2-heffing nog geen onderdeel is van dit belastingplan. In de klimaatmaatregelen mist Ester beleid gericht op het openbaar vervoer. Hoe vinden we balans tussen genereren van algemene autobelastingopbrengsten en de bijzondere klimaatdoelen van de autobelasting? De ChristenUnie-senator wees op het grote verzet tegen de forse tariefstijging door glastuinbouw. Hoe beoordeelt de staatssecretaris hun argumenten, wilde hij weten. Volgens Ester is de belastingmoraal hoog in Nederland, maar houden we dat alleen zo indien de uitvoering van de Belastingdienst op orde is. Slagvaardig en rechtvaardig fiscaal beleid kan niet zonder een goed functionerende belastingdienst, aldus Ester.
Chefsache
Senator Van Rooijen (50PLUS) noemde de modernisering van de belastingdienst een zaak van de lange adem. We moeten volgens hem nu de tijd nemen om de bouwstenen voor de hervorming van het stelsel aan te dragen en daarvoor tijdig een groot draagvlak creëren. Problemen zoals kindertoeslag zijn uitdrukking van een veel dieperliggend probleem. De Belastingdienst is geen uitkeringsorganisatie, maar een incasseerder aldus Van Rooijen. Het klimaatbeleid kán volgens hem een monster worden voor de Belastingdienst. De teloorgang van de belastingdienst had al lang Chefsache moeten zijn voor de premier volgens Van Rooijen. Hij stelde voor om op korte termijn een tweede staatssecretaris te benoemen op het ministerie van Financiën, waarvan er één uitsluitend verantwoordelijk is voor de Belastingdienst. Van Rooijen was zelf voor het CDA staatssecretaris van Financiën van 1973 tot 1977 in het kabinet-Den Uyl. Hij vroeg de Kamer of het geen tijd is voor een parlementair onderzoek naar de Belastingdienst. Ouderen krijgen in de periode 2010-2010 bijna 2000 euro minder belastingverlaging dan werkenden. Volgens Van Rooijen is sprake van leeftijdsdiscriminatie.
Regressief in plaats van progressief
PvdA-senator Crone vroeg of er nog sprake is van centraal overzicht en van centrale aansturing bij de Belastingdienst. En of er wel overall inzicht is dat politieke controle door de staatssecretaris mogelijk maakt? Wetten moeten doenlijk zijn voor iedereen, aldus Crone. Sommige dingen moeten volgens hem vanzelf gaan en mensen moeten niet overal zelf achteraan gaan. De PvdA-fractie beoordeelt de plannen niet alleen op uitvoerbaarheid maar ook op duurzame economische ontwikkeling en rechtvaardigheid. Met betrekking tot duurzame economische ontwikkeling ziet Crone dat een paar kleine stapjes vooruit zijn gezet, maar daarnaast vooral grote stappen achteruit. Lasten drukken op loon- en inkomstenbelasting, aldus Crone. Wat betreft rechtvaardigheid doet het kabinet volgens Crone niets om een toename in de inkomensverschillen tegen te gaan. Door de hogere inkomensafhankelijke kortingen ziet Crone veel bijeffecten, zoals bij Wajongers die veel minder gaan verdienen dan een collega die hetzelfde werk doet. Hij concludeerde dat de voorstellen de transparantie beperken, de inkomensverschillen vergroten, economisch averechts werken en beperkt zijn 'in het groene gebied'.
Controle is goed, vertrouwen nog beter
Senator Van Huffelen (D66) is verheugd over de lastenverlichting voor burgers, het vroegtijdig invoeren van het tweeschijven-systeem, het pakket vergroeningsmaatregelen en de bronbelasting. Ook de verruiming van de werkkostenverdeling, de verhoging van de accijns op tabak en sigaretten kan op haar steun rekenen. Ondanks de omvang van het aantal onderwerpen mist Van Huffelen onder meer de CO2-heffing voor bedrijven en een voorstel ten aanzien van het excessief lenen bij de eigen vennootschap. Een nieuw Belastingstelsel alleen is voor de D66-fractie niet voldoende. Het gaat ook om de wijze waarop overheid en burgers en bedrijven zich in dit kader tot elkaar verhouden. Van Huffelen: "Wat is onze belastingcultuur?" Haar antwoord: een Belastingdienst die werkt op basis van het principe 'Controle is goed, vertrouwen nog beter'. Zo wordt de spiraal van zeer complexe regelgeving, daaruit voortvloeiende enorme administratieve lasten, de voortdurende zoektocht van bedrijven naar nieuwe 'mazen in de wet' en een Belastingdienst met vooral een 'politiefunctie' doorbroken, aldus Van Huffelen.
Cultuuromslag nodig
Volgens senator Geerdink (VVD), die tijdens het debat haar maidenspeech hield, zullen mensen de Belastingdienst uiteindelijk veranderen, niet de systemen. De vraag is volgens haar alleen of de Belastingdienst het tempo van de veranderingen in de maatschappij kan bijbenen. Dat vergt volgens Geerdink een enorme cultuuromslag. Naast fraudebestrijding, is ook verlaging van de belastingdruk voor internationaal opererende ondernemingen volgens de VVD-senator. Geerdink noemde drie wegen om vanuit de huidige ingewikkelde en uitgedijde wetgeving weer tot een strak belastingstelsel te komen dat voldoet aan de beginselen van neutraliteit, rechtszekerheid, eenvoud en herkenbaarheid. Ten eerste moeten belastingen fair zijn en de overheid te vertrouwen. Daarnaast moet belastingwetgeving niet leiden tot het in Europees verband verslechteren van de concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven. Tot slot moet er eenvoud en focus op werk zijn.
Kloof een- en tweeverdieners
SGP-senator Schalk sprak zijn zorgen uit over de Belastingdienst, over de belastingheffing voor burgers en over het bedrijfsleven. Hij vroeg de staatssecretaris om de kinderopvangtoeslag te laten lopen via de kinderbijslag. Dat is volgens Schalk een eerlijk en overzichtelijk systeem. Hij stelde dat nu oneerlijke belasting blijft bestaan en de kloof tussen een- en tweeverdieners niet wordt opgeheven. Een grote boosdoener is volgens hem de afbouw van de overdraagbare algemene heffingskorting. Wordt het geen tijd deze afbouw te bevriezen, zo vroeg Schalk aan de staatssecretaris. Ook wilde hij weten of bij het onderzoek naar de fiscale bouwstenen ook de idee van een echt vlaktaks kan worden meegenomen, maar anders dan nu beoogd wordt in combinatie met het opheffen van allerlei heffingen en toeslagen. Daarnaast stelde Schalk voor om in het onderzoek het heffen van inkomstenbelasting op basis van het gezinsinkomen mee te nemen. Met betrekking tot de ODE, wilde de SGP-senator weten hoe het komt dat bijvoorbeeld de glastuinbouw plotseling geconfronteerd werd met de hoge lastenverzwaring. Schalk vroeg of de staatssecretaris bereid is om in de toekomst overleg te voeren met de sector waarbij de lastenverzwaring het grootst is.
Geld rondpompen
Volgens PVV-senator Van Strien zijn door het systeem van het 'rondpompen van geld' door de vele toeslagen duizenden burgers aan de grond gebracht. Hij legde niet de schuld bij de Belastingdienst; de medewerkers daar zijn opgeleid om geld te innen, aldus Van Strien. De schuld ligt volgens hem bij de politiek, en met name bij de laatste kabinetten. De PVV-senator vroeg de staatssecretaris wanneer de vereenvoudiging van het systeem komt. Met betrekking tot de verdere verhoging van de tabaksaccijns, wees Van Strien erop dat dit gevolgen heeft voor de middenstanders in het grensgebied. Hij noemde het een 'combinatie-effect': én goedkopere benzine én goedkopere tabak én goedkopere boodschappen trekken veel mensen over de grens. Volgens Van Strien voorziet het Klimaatakkoord niet in een verlaging van de bpm, wat wel was toegezegd. Hij noemde de BOX 3 de 'rente- en rendementstombola' van dit kabinet. Van Strien concludeerde dat spaarders meer belasting betalen over hun tegoeden dan dat zij aan rente ontvangen.
Soepel in de uitvoering?
CDA-senator Essers refereerde aan het motto 'sterk in de zaak, soepel in de uitvoering' van de vroegere Rijksbelastingacademie. Volgens Essers zit het met het eerste onderdeel wel goed bij dit kabinet. Maar hoe zit het met tweede onderdeel, de soepelheid in de uitvoering, zo vroeg hij tijdens het debat. Hij wilde van de staatssecretaris weten welke cultuurwijzigingen bij de Belastingdienst worden nagestreefd. Ook vroeg hij of het nu werkelijk de taak van de belastinginspecteur is om de naam van een belastingadviseur die een bestuurlijke vergrijpboete heeft gekregen publiekelijk te maken. Essers prees de staatssecretaris dat hij een alternatief stelsel voor Box 3 heeft bedacht en aangekondigd. Hij heeft daarentegen grote zorgen over de 'disproportionele' gevolgen van de voorgenomen verhoging van de ODE-heffing voor een aantal bedrijfssectoren. Essers vroeg de staatssecretaris te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om deze lastenstijging te verminderen en eventueel te temporiseren, daarover in overleg te treden met de getroffen sectoren en de Kamer over de voortgang van dit overleg te informeren.
Structurele onevenwichtigheid
Senator Vendrik (GroenLinks) brak een lans voor het centraal stellen van een breed welvaartsbegrip, ook ten aanzien van fiscaliteit. Volgens hem is er sprake van een structurele onevenwichtigheid in de fiscale druk op kapitaal en arbeid. De GroenLinks-fractie sprak de hoop uit dat het onderzoek naar de fiscale bouwstenen een goede voorzet geeft voor een verhoging van de vrije voet met een progressief tarief. Met het Belastingplan 2020 slaat het kabinet een andere koers in dan vorig jaar, volgens Vendrik. Burgers en huishoudens profiteren in 2020 van de lastenverlichting in plaats van het bedrijfsleven. Dat beschouwt GroenLinks als stap vooruit in tijd waarin ongelijkheid tussen kapitaal en arbeid zo hoog op de agenda staat. Het openbaar maken van vergrijpboetes is volgens Vendrik een goede stap om belastingadvieskantoren maat te laten houden. Hij vroeg de staatssecretaris welke mogelijkheden hij ziet om met de sector in gesprek te gaan over het thema maatschappelijk verantwoord adviseren.
Vereenvoudigen stelsel
Senator Otten (Fractie-Otten) wilde weten waarom de staatssecretaris al begonnen is met de zelfstandigenaftrek terwijl het onderzoek hiernaar nog niet is afgerond. Ook vroeg hij hoe de ODE-tarieven tot stand gekomen zijn. De heffing heeft veel onrust veroorzaakt in bijvoorbeeld de kartonsector en de glastuinbouw. Bovendien, zo stelde Otten, wordt het deze bedrijven onmogelijk gemaakt te investeren in klimaatmaatregelen, en werkt deze maatregel dus ook nog eens compleet averechts uit. Otten betoogde dat vereenvoudiging van het stelsel nodig is. Mensen zien volgens hem door de bomen het bos niet meer. Hij vroeg of de staatssecretaris een update kan geven over het onderzoek naar de vereenvoudiging van het stelsel en of het eventueel versneld kan worden. Het huidige fiscale stelsel ondermijnt volgens Otten de economische groei en arbeidsproductiviteit. Hij wil de vereenvoudiging financieren door fors te bezuinigen op de uitgaven van het openbaar bestuur.
Woningbouwcorporaties de dupe
SP-senator Van Apeldoorn vroeg de staatssecretaris te reageren op de korte tijd waarin deze voorstellen behandeld moesten worden. Volgens Van Apeldoorn komt zo de rol van het parlement als medewetgever in het gedrang en wordt het budgetrecht de facto ondermijnd. Hij vond het niet uit te leggen dat de laagste inkomens, en met name de niet-werkenden, zo achterblijven. Dat het kabinet het toptarief verlaagt, vindt hij dan ook niet uit te leggen. De SP zou een andere keus maken, namelijk om het toptarief te verhogen. Van Apeldoorn vroeg aandacht voor een ongewenst gevolg van de implementatie van ATAD1, bedoeld om belastingontwijking tegen te gaan. Door deze maatregel worden ook woningbouwcorporaties geraakt. De SP-senator vroeg de staatssecretaris de corporaties uit te zonderen. De compensatie zou volgens hem kunnen komen in de vorm van een vermindering van de verhuurdersheffing. Wat Van Apeldoorn betreft kan die worden afgeschaft.
Onderzoek basisinkomen
OSF-senator Gerbrandy noemde het vermogensverschil in Nederland 'gigantisch'. In 1990 bedroegen de topinkomens 30x het minimumloon, in 2013 52x. Het verschil in inkomen is slecht voor de economische groei, aldus Gerbrandy. De overheid zou een schil moeten zijn voor de zwakkeren, een bondgenoot voor de kansarmen, betoogde de OSF-senator. Het minimumloon moet daarom omhoog, en de btw moet terug naar 6%, vooral op gezond voedsel, aldus Gerbrandy. Verder kan volgens hem het eigen risico kan gehalveerd worden en de vier schijven kunnen blijven bestaan. Hij vroeg de staatssecretaris om een onderzoek naar een basisinkomen. Wat betreft de ATAD1-implementatie en de gevolgen voor de woningbouwcorporaties riep hij de staatssecretaris op naar Brussel te gaan om te zorgen dat de corporaties worden uitgesloten.
Reactie staatssecretaris Snel
In zijn beantwoording erkende staatssecretaris Snel dat de omvang van het pakket heel veel is en in een te korte tijd. Hij noemde het een terechte opmerking van de Kamer. Hij zegde toe een wetgevingsoverzicht te maken voor het komende jaar met daarin welk wetsvoorstel wanneer komt. Ook zei hij daarbij naar de timing kijken, of het pakket Belastingplan eerder kan worden ingediend zodat er genoeg tijd is om voorstellen zorgvuldig te kunnen behandelen.
Met betrekking tot de marginale druk zei Snel dat de regering zijn best doet om de druk naar beneden te krijgen, maar bijvoorbeeld gezinnen met eenverdieners zullen het meer voelen dan andere. Hij zei dat de regering probeert de kloof tussen een- en tweeverdieners zo klein mogelijk te houden. De staatssecretaris erkende dat dat dit jaar minder goed gelukt is dan jaren hiervoor, maar dat hij blijft proberen.
Snel zegde verder toe dat er nog voor de stemming van volgende week, dinsdag 17 december, een brief van de minister van Economische Zaken en Klimaat komt over het niet betrekken van de sector bij de onderhandelingen over een heffing op ODE, Opslag Duurzame Energie.
Deel dit item: